In meerdere onderzoeken is aangetoond dat cannabis glaucoomsymptomen kan verbeteren, maar er zijn nog steeds twijfels over de werkzaamheid en continuïteit ervan in patiëntenpopulaties. Toch is het een van de meest voorkomende redenen voor een verzoek om medicinale cannabis. We bekijken het onderzoek en de beperkingen van cannabis als medicijn voor glaucoom.
Glaucoom is wereldwijd de op een na grootste oorzaak van onomkeerbare blindheid. Het is sinds de jaren zeventig bekend dat cannabis een effectieve behandeling kan zijn, maar zorgen over bijwerkingen weerhouden medici van goedkeuring. Voor een merkbaar therapeutisch effect is bovendien een dusdanige dosis nodig dat een cannabisbehandeling waarschijnlijk onbetaalbaar en inefficiënt wordt. Laten we cannabis als behandeling voor glaucoom eens nader bekijken en het vergelijken met een conventionele farmaceutische behandeling.
Wat is glaucoom?
Meer dan 70 miljoen mensen wereldwijd hebben glaucoom, en 10% daarvan is volledig blind. Deze verraderlijke ziekte kan symptoomloos blijven tot hij in een vergevorderd stadium is, dus de 70 miljoen patiënten zijn waarschijnlijk slechts het topje van een ijsberg aan niet-gediagnosticeerde glaucoom. De aandoening komt het meest voor bij oudere mensen, mensen waarbij glaucoom in de familie voorkomt en mensen met Afrikaanse voorouders.
Glaucoom gaat meestal gepaard met hoge druk in het oog, oftewel intraoculaire druk (IOD). Deze druk zet de onderdelen van het oog onder druk en veroorzaakt zo de dood van retinale ganglioncellen, die verantwoordelijk zijn voor het doorgeven van informatie vanaf het netvlies naar de hersenen. Wanneer deze schakel tussen het oog en de hersenen is verbroken, verliest een patiënt definitief zijn/haar zicht.
Twee soorten glaucoom: openkamerhoek en geslotenkamerhoek
Er zijn twee soorten glaucoom, namelijk openkamerhoekglaucoom en nauwe- of geslotenkamerhoekglaucoom. Openkamerhoekglaucoom is verantwoordelijk voor minstens 90% van alle gevallen van glaucoom, maar geslotenkamerhoekglaucoom is ernstiger en de kans op volledig gezichtsverlies is groter.
Zowel bij openkamerhoek- als geslotenkamerhoekglaucoom is er sprake van hoge druk in het voorste deel van het oog, waar het hoornvlies, de iris en de lens zich bevinden. Het is normaal dat het oog onder druk staat. Op deze manier blijft het oog ongeveer bolvormig en de wanden strak.
De druk wordt veroorzaakt door een vloeistof in het oog, genaamd kamervocht, dat op bloedplasma lijkt maar minder eiwitten bevat. In een gezond oog stroomt deze vloeistof vanaf de zijkanten van het oog de ruimte tussen de iris en de lens in. De vloeistof stroomt door de pupil naar een ruimte tussen de iris en het hoornvlies en wordt vervolgens aan de zijkant van het oog afgevoerd via een structuur die het trabekelsysteem wordt genoemd.
Bij een openkamerhoekglaucoom zit de iris op de juiste plaats, maar voert het trabekelsysteem de vloeistof niet goed af. Bij een geslotenkamerhoekglaucoom wordt de iris tegen het hoornvlies aangedrukt, waardoor het trabekelsysteem de vloeistof niet kan afvoeren. Dit zijn de twee manieren waarop de intraoculaire druk hoger wordt door glaucoom.
Er moet nog veel ontdekt worden over glaucoom. Het is duidelijk dat intraoculaire druk te maken heeft met het afsterven van retinale ganglioncellen. Er is echter maar weinig bekend over de biologische grondslag van glaucoom en de factoren die bijdragen aan de voortgang ervan. Veel mensen blijven asymptomatisch totdat de ziekte al vergevorderd is, terwijl anderen intraoculaire druk binnen het normale bereik hebben, maar toch optische neuropathie door glaucoom ontwikkelen.
Effect van cannabis op glaucoom
De werkzaamheid van cannabis bij het verlagen van intraoculaire druk is welbekend en werd voor het eerst gemeld in 1971. Professor Manley West, een farmacoloog, en zijn collega, de oogarts dr. Albert Lockhart, meldden in 1978 de toepassing van cannabis bij de behandeling van glaucoom.
West ontwikkelde vervolgens oogdruppels op basis van cannabis voor de behandeling van glaucoom en kreeg in 1987 toestemming om deze in Jamaica onder de naam ‘Canasol’ op de markt te brengen. Canasol bevat geen psychoactieve cannabinoïden. Hoewel het middel alleen is goedgekeurd voor gebruik in Jamaica, is het naar verluidt ook voorgeschreven in een aantal andere landen over de hele wereld.
West heeft Canasol verder ontwikkeld tot Cantimol, een combinatie van Canasol en de bètablokker timololmaleaat. In Jamaica zijn dierproeven en klinische onderzoeken met Cantimol uitgevoerd. Wanneer het medicijn het plaatselijke goedkeurings- en registratieproces heeft doorlopen, zal het in apotheken in Jamaica verkrijgbaar zijn. Net als Canasol blijft Cantimol waarschijnlijk een Caribisch geheim, want er zijn geen plannen om het medicijn aan te melden voor het peperdure goedkeuringsproces van de Amerikaanse FDA (Food & Drug Administration – voedsel- en medicijnenautoriteit), dat nodig is om het in de VS op de markt te brengen.
Waarom aarzelen artsen om cannabis te accepteren als behandeling voor glaucoom?
De medische opvatting over cannabis en het effect ervan op de intraoculaire druk is sinds de jaren zeventig niet meer veranderd. De medische gemeenschap neemt over het algemeen aan dat cannabis de intraoculaire druk vermindert. Veel van West’s onderzoek bleef echter onopgemerkt, waarschijnlijk omdat het werd gepubliceerd in onbekende tijdschriften met weinig publiciteit.
Glaucoom is een van de meestgenoemde redenen voor medicinaal-cannabisgebruik en het was de eerste indicatie waarvoor de Amerikaanse federale overheid medicinale cannabis goedkeurde. Terwijl het onderzoek naar het onderwerp blijft doorgaan, aarzelen medische professionals echter om cannabis een effectief geneesmiddel tegen glaucoom te noemen. Dit komt omdat de risico’s groter lijken dan de voordelen, net als bij veel andere medicijnen tegen glaucoom. Zo is het effect van cannabis op de intraoculaire druk van korte duur, zodat regelmatig een grote dosis nodig is.
Om de intraoculaire druk terug te brengen tot het normale bereik en dat bereik te behouden, zou een patiënt elke dag zes tot acht keer 18-20 mg THC moeten innemen. Dit is op zich al een uitzonderlijk hoge dosis THC om in te nemen, laat staan maximaal acht keer per dag. Het zou iemands vermogen om normale activiteiten uit te voeren, zoals autorijden en werken, gigantisch belemmeren. Bovendien kunnen er bijwerkingen optreden op het gebied van slaap, humeur en karakter.
Tolerantie zorgde voor een andere aarzeling van artsen, hoewel dit minder gerechtvaardigd is. In een onderzoek werden de oftalmologische eigenschappen van Costa Ricanen die tien jaar of langer cannabis hadden gebruikt, vergeleken met een controlegroep van mensen die geen cannabis gebruikten. Als de cannabisgebruikers een aanzienlijke tolerantie voor de intraoculaire-drukverlagende eigenschappen van cannabis hadden ontwikkeld, dan hadden beide groepen dezelfde IOD moeten hebben.
Ondanks gedwongen onthouding van tussen de drie en tien uur voorafgaand aan de oftalmologische test hadden de cannabisgebruikers een lagere intraoculaire druk dan degenen die niet gebruikten. Dit suggereert dat de intraoculaire-drukverlagende eigenschappen van cannabis na tien jaar dagelijks gebruik nog steeds merkbaar zijn.
Bij glaucoombehandeling is het verschil tussen THC en CBD enorm
CBD is in de afgelopen vijf jaar steeds populairder geworden en veel mensen die de therapeutische voordelen van cannabis willen, zijn CBD gaan gebruiken. Helaas is dit voor mensen met glaucoom geen haalbare optie.
De intraoculaire-drukverlagende eigenschappen van cannabis kunnen bijna helemaal aan THC worden toegeschreven. In een onderzoek verminderde CBD de intraoculaire druk niet, maar produceerde bij een dosis van 40 mg zelfs een tijdelijke verhoging van de intraoculaire druk. In een ander onderzoek ontdekten de onderzoekers dat CBD juist voorkwam dat het intraoculaire-drukverlagende effect van THC volledig kon worden uitgeoefend.
Het lijkt er dus op dat het bijna onmogelijk is om de negatieve bijwerkingen van THC te omzeilen door in plaats daarvan CBD te gebruiken. Sterker nog, zelfs een full-spectrumcannabisextract is mogelijk niet voldoende voor de behandeling van glaucoom, gezien de onderzoeksconclusie dat CBD het vermogen van THC vermindert om de intraoculaire druk terug te dringen.
Een vergelijking met farmaceutische behandelingen
Momenteel is verlaging van de intraoculaire druk de enige bewezen behandeling voor glaucoom. Er is geëxperimenteerd met verschillende behandelingen, zoals behandeling met memantine, een neuroprotectieve stof. Deze behandeling kon de voortgang van glaucoom echter niet vertragen.
Conventionele behandelingen richten zich uitsluitend op het verlagen van de intraoculaire druk, ondanks het feit dat niet alle patiënten hoge intraoculaire druk hebben en sommige mensen met hoge intraoculaire druk asymptomatisch blijven. De behandelmethode loopt uiteen, afhankelijk van het soort glaucoom.
Voor openkamerhoekglaucoom zijn prostaglandine-analogen de eerste behandeling. Voor patiënten die niet op deze behandeling reageren, bestaat een groot aantal opties: bètablokkers, α-adrenerge agonisten, koolzuuranhydraseremmers en cholinerge agonisten. Al deze middelen zijn echter minder effectief dan prostaglandine-analogen.
Als een patiënt op geen enkele behandeling reageert, kan er geopereerd worden. Bij een openkamerhoekglaucoom wordt lasertrabeculoplastiek uitgevoerd. Dit verlaagt de intraoculaire druk effectief, hoewel de effecten niet blijvend zijn.
Bij geslotenkamerhoekglaucoom is de eerste behandeling het maken van een gat in de iris met behulp van perifere laseriridotomie. Als de druk hierdoor niet afneemt, kan een behandeling met medicijnen worden gestart vergelijkbaar met de behandeling bij een openkamerhoekglaucoom.
Door de kans op gezichtsverlies wordt acuut geslotenkamerhoekglaucoom als een medische noodsituatie behandeld. Als eerste wordt met medicijnen direct de druk verminderd, waarna een iridotomie wordt uitgevoerd.
Het grootste verschil tussen farmaceutische ingrepen en behandeling met cannabis is de kosten. Onderzoek wijst uit dat een patiënt dagelijks 1,5 gram cannabis zou moeten roken om een lage intraoculaire druk te houden, wat jaarlijks USD 8820 (EUR 7892) zou kosten. Ter vergelijking, de jaarlijkse kosten voor plaatselijk gebruikte glaucoommedicijnen in de VS liggen tussen de USD 150 en 873 (EUR 134 en 781).
Aan de andere kant gaat het in Jamaica geproduceerde Cantimol naar verwachting USD 250 (EUR 224) per flesje kosten. Hierdoor kunnen de jaarlijkse kosten van Cantimol zeer goed concurreren met farmaceutische opties.
Toekomstige tendensen
In de afgelopen jaren is het bestaan aangetoond van endocannabinoïde intraoculaire-drukmechanismen en zijn er CB1-receptoren in het oog ontdekt. Dit suggereert dat cannabinoïden betrokken zijn bij de regulatie van normale oculaire druk en heeft geleid tot wijdverbreide interesse in de ontwikkeling van geneesmiddelen voor glaucoom op basis van cannabinoïden.
Door plaatselijke toediening van dergelijke drugs direct op de te behandelen locatie wordt psychoactiviteit uitgesloten. Met dergelijke nieuwe geneesmiddelen kan de behandeling van glaucoom verder gaan dan alleen de verlaging van intraoculaire druk die conventionele behandelingen bieden, doordat ze de volgende extra mechanismen ontsluiten waarmee de ontwikkeling van glaucoom kan worden behandeld:
- Neuroprotectie
- Vaatverwijding
- Antioxidatie
- Ontstekingsremming
Zulke nieuwe behandelingen zullen met name worden verwelkomd door mensen die optische neuropathie door glaucoom ontwikkelen terwijl hun intraoculaire druk binnen het normale bereik valt. Als dergelijke nieuwe behandelingen worden ondersteund door klinische onderzoeken van hoge kwaliteit, kan dit een hele nieuwe invalshoek zijn om het probleem van glaucoom aan te pakken.
- Disclaimer:Dit artikel kan niet ter vervanging worden gebruikt voor professioneel medisch advies, een diagnose of behandeling. Neem altijd contact op met uw arts of andere bevoegde deskundigen. Stel het vragen van medisch advies niet uit en negeer medisch advies niet naar aanleiding van wat u heeft gelezen op deze website.