De pijnappelklier – de mythische zetel van de spiritualiteit en het bewustzijn, de locatie van het primordiale ‘derde oog’ – is voor de mens al een bron van fascinatie sinds de functie en het belang ervan werden ontdekt. Het is bekend dat de pijnappelklier reageert op psychoactieve drugs. Dus wat gebeurt er wanneer we cannabis gebruiken?
Hoewel de pijnappelklier beslist belangrijk is, beschikt hij niet over mystieke of bovennatuurlijke eigenschappen, hoe graag sommige mensen dat ook zouden willen. Zelfs sommige grote, vermaarde denkers zijn dit gaan denken. Een voorbeeld is wetenschapper en filosoof Descartes, die de pijnappelklier de ‘zetel van de ziel’ noemde.
De pijnappelklier is slechts een van de vele klieren van het endocriene systeem van gewervelde dieren. Dit systeem vervult een belangrijke rol bij de regulering van het circadiane (dagelijkse) ritme en de productie van hormonen. Het belangrijkste hormoon daarvan is melatonine, het ‘slaaphormoon’. De pijnappelklier is echter wel degelijk interessant en uniek, en wel om een aantal redenen. Laten we die eens onder de loep nemen.
Waarom is de pijnappelklier zo ongewoon?
Voor het idee dat de pijnappelklier een soort ‘primordiaal’ derde oog is, bestaat wel degelijk enige grond. De klier bestaat uit cellen die bekendstaan als pinealocyten, die bij sommige gewervelde niet-zoogdieren direct op licht reageren. Door deze eigenschap lijken ze erg veel op de cellen van het netvlies, het gedeelte van het oog dat het licht ontvangt dat door de lensopening komt.
Bij sommige fossielen hebben wetenschappers zelfs midden achterop de schedel oogkasachtige gaten aangetroffen, waardoorheen de pijnappelklier direct licht kon ontvangen, als een oog. Diverse hedendaagse reptielen en vissen hebben zelfs nog een functioneel ‘derde oog’, zoals de tuatara, een reptiel uit Nieuw-Zeeland. Het extra oog van de tuatara heeft zelfs een eigen lens, netvlies en hoornvlies!
Er wordt vermoedt dat zo’n werkend derde oog een rol speelt bij het handhaven van de dagelijkse en seizoenscycli van de hormoonproductie.
Er zijn geen zoogdieren bekend bij wie de pinealocyten direct licht ontvangen en er bestaat geen bewijs dat een werkend ‘derde oog’ daadwerkelijk bestaat. Het is echter wel bekend dat de pinealocyten van zoogdieren een directe verbinding hebben met het netvlies zelf, dat in reactie op verandering in lichtsterkte signalen uitzendt om de circadiane ritmes te reguleren.
Als je de definitie van een oog dus oprekt, zou je in zekere zin kunnen zeggen dat de pijnappelklier zelfs bij een zoogdier enigszins als een rudimentair derde oog functioneert.
Een interessant aspect van de pijnappelklier dat beslist wél betrekking heeft op zoogdieren, met inbegrip van de mens, is dit: in tegenstelling tot het grootste gedeelte van de hersenen is de pijnappelklier niet van de rest van het lichaam gescheiden door de bloed-hersenbarrière. Hij ontvangt bloed direct van de achterste hersenslagader, wat een verband zou kunnen hebben met zijn gevoeligheid voor psychoactieve stoffen.
Waarom hebben psychoactieve stoffen vaak invloed op de pijnappelklier?
De pijnappelklier bevindt zich in de perfecte positie om allerlei stoffen te ontvangen die niet worden gefilterd door de bloed-hersenbarrière. Maar hij vormt ook het hart van een ‘cascade’ van reacties die worden ontketend wanneer noradrenaline, een bekende neurotransmitter die verantwoordelijk is voor regulering van de werkzaamheid van veel medicijnen die slapen en waken bevorderen, zich bindt aan zijn receptoren in de pijnappelklier.
Wanneer noradrenaline zich bindt aan zijn receptoren (zogenaamde adrenerge receptoren) heeft dit een ketting van hormonale en enzymatische reacties tot gevolg. Deze reacties zijn verantwoordelijk voor het aangeven wanneer het tijd is om te gaan slapen en wanneer het tijd is om weer op te staan en actief te worden. Deze cascade is dus zeer belangrijk bij het bepalen van ieders ‘humeur’ en hoe men de uitdagingen van de komende dag ervaart en erop reageert. Het zorgt er ook voor dat de slaap regelmatig van voldoende kwaliteit en duur is.
Het is dus duidelijk dat de pijnappelklier essentieel is voor een gezonde, positieve geestestoestand en enorme invloed heeft op de emotionele toestand in het algemeen. De consumptie van psychiatrische geneesmiddelen beïnvloedt deze complexe cascade van activiteiten in de pijnappelklier, plus nog diverse andere delen van de hersenen. Daardoor ontstaat een subjectief veranderde perceptie.
Een voorbeeld van het belang van de pijnappelklier voor psychisch welbevinden is zijn relatie met de ‘winterdepressie’, de seizoensgebonden depressie. Het feit dat blootstelling aan helder licht een veel toepaste behandeling is voor deze aandoening doet vermoeden dat de pijnappelklier en zijn lichtgevoelige hormoon, melatonine, daarmee te maken hebben. Bovendien is het feit dat een periode van weinig licht zo’n dramatisch samenstel van symptomen kan veroorzaken, een indicatie dat de pijnappelklier fundamenteel verband zou kunnen hebben met psychisch welbevinden in het algemeen.
Als dat het geval is, is het aannemelijk dat het niet goed functioneren ervan wellicht ook te maken heeft met andere psychische aandoeningen.
Gerelateerd artikel
Hoe beïnvloedt cannabis de pijnappelklier?
Uit onderzoek op ratten is gebleken dat de pijnappelklier zelf een werkend endocannabinoïdesysteem heeft. De cannabinoïdereceptoren type 1 en 2 en de endogene liganden die zich aan hen verbinden, anandamide en 2-AG, zijn allemaal aanwezig.
Het onderzoek liet zien dat de activiteit van de CB₁-receptoren varieerde volgens een dagelijkse cyclus, waarbij de laagste activiteitsniveaus optraden aan het einde van de daglichtperiode. Ook bleek dat het niveau van NAPE-PLD, een enzym dat verantwoordelijk is voor de synthetisering van nieuwe endocannabinoïde moleculen, in het midden van de donkere periode afnam.
Bovendien bleek uit het onderzoek dat de aanwezigheid van THC de activiteit van een enzym genaamd AANAT reduceerde en daarmee de synthese van melatonine zelf.
Uit een eerder onderzoek bij ratten bleek ook dat THC de activiteit van AANAT reduceert. Het mechanisme dat daarbij optrad, leek als volgt te functioneren: de neurotransmitter noradrenaline start een cascade van reacties, waarvan het eindresultaat de productie van melatonine is. THC verstoort deze noradrenalinecascade en vermindert daardoor de productie van melatonine.
Het lijkt dan waarschijnlijk dat de endogene analoge anandamide van THC dezelfde actie uitvoert, namelijk de vermindering van het door noradrenaline veroorzaakte vrijkomen van melatonine, en daarom fundamenteel betrokken is bij de functie van de pijnappelklier. Het lijkt er dus op dat een laag niveau van anandamide of THC vereist is, wil de productie van melatonine toenemen. Naarmate het melatonineniveau toeneemt – wat hoort te gebeuren aan het einde van de daglichtperiode – neemt het gevoel van slaperigheid eveneens toe.
Maar ik wordt slaperig van cannabis roken! Waarom?
Als voor de toename van de melatonineproductie een laag niveau van anandamide vereist is, en de activiteit van cannabinoïdereceptoren is op z’n laagst aan het einde van de daglichtperiode, dan lijkt daaruit te volgen dat cannabisgebruik de afscheiding van melatonine vermindert en dat derhalve ook de slaperigheid afneemt. Maar veel mensen zeggen juist dat ze zich na cannabisgebruik slaperig voelen. Waarom eigenlijk?
Misschien is het wel zo dat de mechanismen die betrekking hebben op cannabinoïden en de hormonen van de pijnappelklier bij ratten gewoon anders werken dan bij mensen. En inderdaad blijkt uit onderzoek duidelijk dat THC het melatonineniveau bij ratten vermindert, terwijl er ook aanwijzingen zijn dat bij mensen het tegenovergestelde het geval is.
Uit een onderzoek uit 1986 blijkt dat bij acht van de negen gezonde mannelijke vrijwilligers THC het melatonineniveau aanmerkelijk deed stijgen, met een piek ongeveer 2 uur na toediening. Interessant was dat één testpersoon juist een afname van melatonine als reactie op THC liet zien, net als bij ratten.
Of iemand slaperig wordt van cannabis kan afhangen van de dosis, de tolerantie en een hele reeks andere factoren. Het zou zelfs te maken kunnen hebben met het tijdstip van de dag waarop de gebruiker cannabis consumeert in relatie tot gangbare circadiane ritmes. Er kan bovendien een genetisch aspect spelen dat de individuele reactie op cannabinoïden bepaalt. Bij veel onderzoeken zijn genetische verschillen in de expressie van cannabinoïdereceptoren opgemerkt, vooral bij de receptoren die te maken hebben met hoe het geheugen zich gedraagt en de receptoren die met het geluksgevoel te maken hebben. Je kunt een paar van deze onderzoeken hier en hier vinden.
Ook wordt wel gedacht dat veel van de subjectieve effecten van cannabis niet noodzakelijkerwijs door THC alleen veroorzaakt hoeven te zijn, maar door THC in combinatie met diverse andere cannabinoïden en terpenen. Zo wordt inmiddels vermoed dat myrceen invloed heeft op de ‘high’ van pure THC, waardoor in algemene zin een groter bankplakeffect (‘couch-lock’) ontstaat. Bovendien lijkt de verhouding CBD:THC ook van belang te zijn en te kunnen bijdragen aan de verschillen in oplettendheid en verdoving.
Hoe beïnvloedt de pijnappelklier het proces van high worden?
Dit proces is niet helemaal duidelijk. We weten dat bij de ervaring van de high verschillende gedeelten van de hersenen betrokken zijn. De pijnappelklier is slechts een kleine schakel in een buitengewoon lange en gecompliceerde keten. Dit proces loopt van enkele van de meest basale en fundamentele delen van de hersenen (en de pijnappelklier kan beslist worden geclassificeerd als basaal en fundamenteel, omdat vrijwel elke gewervelde er een heeft) en enkele van de meest geavanceerde, zoals de neocortex, die alleen bij zoogdieren voorkomt.
De pijnappelklier wordt echter steeds opnieuw in verband gebracht met de biosynthese van belangrijke natuurlijke stoffen die te maken hebben met slapen, dromen en droombeelden. De aanwezigheid van die stoffen in de pijnappelklier is een van de belangrijkste redenen waarom zo veel mensen hem zien als de ‘zetel van de ziel’ of de sleutel tot ‘spirituele verlichting’. N,N-Dimethyltryptamine, gewoonlijk DMT genoemd, is ongetwijfeld de beroemdste van deze stoffen.
Of de pijnappelklier verantwoordelijk is voor het synthetiseren van DMT bij mensen is weliswaar omstreden, maar er bestaat niettemin veel bewijs dat dit het geval is. DMT en gerelateerde stoffen, zoals tryptamine, zijn aangetroffen in menselijke urine en aangetoond is dat DMT zelf wordt gesynthetiseerd in de pijnappelklier van de rattenhersenen. Er is ook aangetoond dat een nauw verwante stof, 5-MeO-DMT, gesynthetiseerd wordt in de menselijke pijnappelklier. Tot dusver is echter nog niet bewezen dat dit ook met DMT zelf het geval is.
Het lijkt er in ieder geval op dat de pijnappelklier nauw betrokken is bij de productie en/of verwerking van stoffen waarvan het duidelijk is dat ze bijdragen aan het scheppen van een ‘droomtoestand’ wanneer we slapen. Zoals je kunt zien bestaan er dus vele theorieën dat de subjectieve ervaring van high worden door cannabis, hallucinogenen en andere psychoactieve middelen ook de subjectieve schepping omvat van een ‘droomachtige’ of anderszins veranderde realiteit.
Gerelateerd artikel
De pijnappelklier is onderdeel van een complex en fascinerend systeem
Hoewel we nog ver verwijderd zijn van compleet begrip van het complexe netwerk van chemische stoffen die in de hersenen op elkaar inwerken, zijn we bezig om op basale wijze in kaart te brengen hoe al deze onderling verband houdende processen in elkaar passen. Het wordt steeds duidelijker dat het endocannabinoïdesysteem een fundamenteel boodschappersysteem is dat bijdraagt aan het verbinden van de verschillende delen van de hersenen, waarvan er vele samenwerken om ons het subjectieve gevoel van een high te geven.
De pijnappelklier zelf is essentieel voor dit proces en is ontegenzeggelijk van belang als bron van bewustzijnsveranderende stoffen. Hij werkt, samen met het endocannabinoïdesysteem en diverse andere regelsystemen, aan de controle van subjectieve ervaringen als humeur, oplettendheid en slaperigheid. Wanneer we daaraan externe psychoactieve stoffen toevoegen, kan dit proces op fundamentele wijze worden gewijzigd, soms tot groot genoegen!
- Disclaimer:Dit artikel kan niet ter vervanging worden gebruikt voor professioneel medisch advies, een diagnose of behandeling. Neem altijd contact op met uw arts of andere bevoegde deskundigen. Stel het vragen van medisch advies niet uit en negeer medisch advies niet naar aanleiding van wat u heeft gelezen op deze website.
In 2010 werd er vasculaire dementie bij mij gediagnogtiseerd…. (spelling zal wel fout zijn). We zitten nu alweer in 2021, 11 jaar later en ben er natuurlijk dankbaar voor, maar tot nu toe is er weinig van te merken…. Zou dat nou komen doordat ik zo goed slaap na een jointje gerookt te hebben?
Mooi artikel, bedankt!