“I’m the king of everything
Got to get high before I sing
Sky is high, ever’body’s high
If you’re a viper…”‘Viper’s Drag’ (1934) door Fats Waller
De geschiedenis van de vroege jazz en het gebruik van marihuana zijn zonder twijfel nauw met elkaar verweven. Aan het begin van de twintigste eeuw speelden zwarte jazzmuzikanten in de bordelen in Storyville, de rosse buurt van New Orleans. Ze rookten gage, tea, muggles, muta en Mary Jane en noemden zichzelf al snel vipers, naar verluidt vanwege het gesis bij een snelle haal aan een reefer (joint).
Omdat ze tot diep in de nacht werkten, rookten ze liever marihuana dan dat ze alcohol dronken. Hierdoor konden ze met gevoel blijven spelen en werd hun verbeeldingskracht aangewakkerd zonder dat het ze een kater gaf. Louis Armstrong, die vanaf zijn jeugd in New Orleans zelf een trotse viper was, herinnerde zich later:
“Ten eerste is het duizend keer beter dan whiskey… Het helpt: het is een vriend, een lekkere, goedkope dronkenschap als je het zo wil noemen… Goed, heel goed tegen astma, het ontspant je zenuwen…” [1]
“We beschouwden wiet altijd als een soort medicijn, een goedkope dronkenschap en met veel betere gedachten dan een dronkenschap vol van alcohol.” [2]
Tegelijk met de jazz verspreidde het marihuanagebruik zich naar de grotere steden, zoals Chicago, Detroit en New York. Tijdens de drooglegging rond 1930, toen marihuana nog legaal was, had alleen New York al rond de vijfhonderd tea pads (een soort coffeeshops), waar joints voor ongeveer twintig cent werden verkocht. Viperliedjes werden populair in de jazzwereld, waaronder “Muggles” van Louis Armstrong, “Sweet Marijuana Brown” van Benny Goodman, “Viper Mad” van Sydney Bechet, “That Funny Reefer Man” van Cab Calloway, “Viper’s Drag” van Fats Waller en “Gimme a Pigfoot” van Bessie Smith.
De vele invloeden van de marihuanahigh op de jazz
Hoe groot was de invloed van marihuana op de vroege ontwikkeling van de jazz? Veel historici zien een duidelijk verband, maar onderschatten gewoonlijk de vergaande invloed van de marihuanahigh op de ontwikkeling van de jazz. Dit is om ten minste twee redenen. Ten eerste onderschatten ze de complexiteit van de marihuanahigh en de daarmee verbonden vele positieve toepassingen door muzikanten.
Daarnaast had de marihuanahigh niet alleen invloed op het individuele spel. De high speelde een enorm belangrijke rol bij de ontwikkeling van de nieuwe rebelse subcultuur waarvan jazz een uiting was. Laten we deze laatste bewering als eerste onder de loep nemen.
Marihuana en de ‘vipercultuur’
In de jaren twintig en dertig had de zwarte bevolking het bijzonder zwaar en dit gold in nog hogere mate voor de zwarte muzikanten die naar de grotere steden trokken om een carrière te beginnen. In zijn autobiografie “Really the Blues” vertelt Milton ‘Mezz’ Mezzrow:
“(…) het kwam vaak voor dat een man die naar de stad verhuisde, geen eten had, tenzij zijn vrouw bij andere mannen geld verdiende. Maar deze mensen deden hier niet vervelend over. Veel mannen bleven van hun vrouw houden en zaten voor haar deur totdat ze hem binnen kon laten (…)” [3]
De Ku Klux Klan had vier tot vijf miljoen leden. Zwarte muzikanten werden voortdurend vernederd door rassenscheiding en onderdrukking en velen van hen maakten enorm traumatiserende dingen mee. De buurman van Billie Holiday probeerde haar op haar elfde te verkrachten en op haar veertiende moest ze in Harlem als kinderprostituee werken voor 5 dollar per klant. Billie Holiday gebruikte al voordat ze een tiener was regelmatig marihuana.
We weten nu dat marihuana zeer goed medicinaal kan worden toegepast om een posttraumatische stressstoornis, angsten en depressie te behandelen. Waarschijnlijk heeft marihuana vele muzikanten geholpen om beter met verdriet, trauma’s, angsten en cultureel opgelegde geremdheid om te gaan.
De muzikale traditie van de blues heeft de zwarte bevolking altijd geholpen om hun vijandige levensomstandigheden te aanvaarden. De muziek gaf uiting aan het verdriet van velen, maar zorgde daarnaast ook voor ruimte om weer kracht, vertrouwen en vreugde op te doen. Zoals Milton Mezzrow zei:
“Van die blues uit het zuiden heb ik één ding geleerd: als je bij een goede kerel een beetje van zijn last wegneemt, gaat zijn lied dansen van vreugde.” [4]
Marihuana neemt nog meer van de last weg. Veel marihuanagebruikers hebben een uitgebreide beschrijving gegeven van wat ik het ‘zeneffect’ van marihuana noem: tijdens zijn high heeft de gebruiker een sterke aandachtsfocus, waarbij hij zich meestal met het heden bezighoudt, zonder zich bijzonder druk te maken over problemen in verleden of toekomst. Daarnaast geven sommige marihuanasoorten een euforisch gevoel tijdens de high. Louis Armstrong zei hierover:
“Man, je gaat je er goed van voelen. Je ontspant erdoor, je vergeet alle slechte dingen die een zwarte meemaakt. Je voelt je gewild en als je met een andere wietroker samen bent, krijg je een speciaal gevoel van verwantschap.”
De ‘speciale verwantschap’ die Armstrong noemt, voegt nog een belangrijk aspect aan het geheel toe. Als we aan het hippietijdperk denken, beschouwen we het meestal als een feit dat een gebruiker door een marihuanahigh liefdevoller en empathischer werd. We vergeten vaak dat de high een vergelijkbaar effect had op veel muzikanten en hun publiek in het swingtijdperk van de jaren twintig, die de weg vrijmaakten voor de beatgeneratie van de jaren zestig. Louis Armstrong schreef later:
“Een van de redenen dat we wiet, zoals jullie het tegenwoordig allemaal noemen, zo waardeerden, was de warmte die het altijd bij de ander veroorzaakte, vooral bij degenen die een flinke joint van die shuzzit of gage opstaken (…).” [5]
Het empathische effect van marihuana bevorderde de sociale cohesie tussen de vipers:
“We zaten op een ander niveau, in een andere wereld vergeleken met de muzikanten die flessenbaby’s waren, (…) we wilden dat de dingen makkelijk en ontspannen waren, relaxt en mild (…) hun muziek werd hard en onaangenaam, in plaats van natuurlijk, zacht en vol gevoel (…)” [6]
Het empathische effect van marihuana bevorderde waarschijnlijk ook de democratisering van de muziek, die een zeer belangrijke rol speelde bij de vroege ontwikkeling van de jazz. Intense empathie werkt egaliserend. De rangorde wordt minder belangrijk en een solo is niet meer alleen aan een zanger of een traditioneel solo-instrument als de gitaar of saxofoon voorbehouden. Zoals Herbie Hancock later zei: “Het sluit niet buiten, maar omarmt, en daar draait het bij jazz nu juist om.”
Rassenscheiding en vooroordelen worden gemakkelijker overwonnen. De joodse Mezz Mezzrow, de blanke viper die erom bekend stond mezzroles (joints) van goede kwaliteit aan andere muzikanten te verkopen, noemde zichzelf zwart uit sympathie voor de zwarte manier van leven en muziek.
Kortom, verschillende psychologische effecten van marihuana speelden een positieve rol bij de ontwikkeling van de vroege jazzcultuur. In deel II van dit artikel bekijken we hoe individuele muzikanten deze en andere geestverruimende effecten van de marihuanahigh gebruikten om hun spel te verbeteren.
Ik zing een lied nooit twee keer op dezelfde manier”
Billie Holiday (1915 – 1959)
Bij jazz gaat het erom je op het nu te concentreren”
Herbie Hancock
Hoe kan een high het spel van een jazzmuzikant positief beïnvloeden? Het effect dat in antwoord hierop het vaakst genoemd wordt, is de veranderde tijdwaarneming tijdens een high. Dr. James Munch, farmacoloog en in de jaren dertig en veertig bondgenoot van Harry J. Anslinger, de drugsbestrijder en beruchte marihuanaverbieder, beweerde veel absurde dingen over de zogenaamde verschrikkelijke effecten van marihuana. Jaren later bracht hij dit punt echter glashelder onder woorden, toen hij het volgende zei over muzikanten die marihuana gebruiken:
“(…) wat hen betreft was het belangrijkste effect dat ze de tijd langzamer waarnemen, waardoor ze meer voorslagen in hun muziek kwijt konden dan wanneer ze gewoon de bladmuziek volgden. (…) als je marihuana gebruikt, voeg je zo ongeveer twee keer zoveel muziek tussen de eerste en tweede noot in. Hier zijn jazzmuzikanten groot mee geworden.” [7]
Gerelateerd artikel
Hyperfocus, versnelde gedachtegang en een veranderde tijdswaarneming
De opmerking van Munch over de veranderde tijdswaarneming en de rol ervan in de jazz is belangrijk. Het is echter slechts een van verscheidene zeer belangrijke effecten van marihuana die voor een jazzmuzikant een positieve bijdrage kunnen leveren. Een van de basiseffecten van marihuana is de sterke aandachtsfocus.
Mezzrow herinnerde zich hoe hij tijdens zijn eerste high deze hyperfocus van zijn gehoor ervoer:
“Als eerste merkte ik dat ik mijn saxofoon hoorde alsof hij in mijn hoofd zat, terwijl ik de band achter me niet echt meer hoorde, hoewel ik wist dat ze er waren. Alle andere instrumenten klonken alsof ze ver weg waren. (…)”. [8]
Dankzij deze hyperfocus kan hij zich beter concentreren op het rechtstreekse gevoel van zijn instrument, waardoor hij dit beter onder controle heeft:
“Daarna voelde ik het riet veel duidelijker tegen mijn lippen trillen (…) Ik merkte dat ik veel beter legato speelde en precies het juiste gevoel in de frase stopte.” [9]
Tijdens een high kan door deze versterkte aandachtsfocus niet alleen datgene waarop de aandacht gericht wordt, meer analytisch waargenomen worden, het kan ook tot een versnelde gedachtegang leiden. Dit is een ander effect dat vaak door marihuanagebruikers wordt beschreven en waarschijnlijk te maken heeft met de hierboven genoemde verlengde tijdswaarneming. [10]
In zijn rapport uit 1938, getiteld “Marihuana, America’s New Drug Problem” (Marihuana, het nieuwe drugsprobleem van Amerika), verklaart Walton:
“De uitvergroting van de tijdswaarneming is waarschijnlijk een van de meest opvallende effecten. Het heeft waarschijnlijk te maken met de ideeën en indrukken die elkaar in hoog tempo opvolgen en het bewustzijn kruisen.”[11]
De versnelling van denkprocessen wordt soms als een stroom associatief verbonden gedachten, herinneringen of fantasieën ervaren, wat ook afhangt van welke dosis is ingenomen. Het is duidelijk dat wanneer de mentale processen versneld worden terwijl de aandacht zich vernauwt, dit een muzikant kan helpen om een geïmproviseerde solo sneller te spelen of de speelsnelheid van anderen bij te houden.
Als we beter willen begrijpen wat er tijdens zo’n versnelde gedachtegang gedurende een high gebeurt, moeten we enkele andere verwante effecten van marihuana bekijken.
Gerelateerd artikel
Verstoring van het kortetermijngeheugen en verbeterde patroonherkenning en verbeeldingskracht
Omdat de geest van een marihuanagebruiker uitzonderlijk sterk op het heden of de huidige gedachten gericht is, vergeet de gebruiker soms het begin van een gedachtegang of het oorspronkelijke ‘kader’ van het gesprek. Dit heeft vaak een “waar hadden we het ook alweer over?”-moment tot gevolg, omdat hij de draad kwijt is. Dit wordt in de wetenschappelijke literatuur over marihuana vaak alleen negatief beschreven als “verstoring van het kortetermijngeheugen”, maar het kan ook een positief aspect hebben. [12]
Waar een onervaren gebruiker gedesoriënteerd raakt, vooral als hij een hoge dosis neemt, kan een ervaren gebruiker die marihuana van goede kwaliteit gebruikt, wel de draad vasthouden, maar het gevoel hebben dat zijn gedachtegang minder door het oorspronkelijke onderwerp of kader wordt beperkt en ook minder wordt beperkt door het doel waar zijn gedachtegang heen had moeten gaan. Hierdoor kan een gedachtegang of stroom fantasieën vrijer tussen zeer uiteenlopende associaties heen en weer ‘springen’.
Veel marihuanagebruikers hebben ook gemeld dat ze tijdens een high beter nieuwe patronen konden ontwaren. Ze vonden nieuwe overeenkomsten tussen verschillende patronen. Bij het spelen van muziek kan door dit effect vervolgens snel op bekende muzikale thema’s geïmproviseerd worden, waardoor de thema’s losjes met nieuwe patronen en ideeën in verband worden gebracht of nieuwe verbindingen of overgangen tussen muzikale thema’s ontstaan. Dit leidt tot een subjectief gevoel van een snelle en moeiteloze stroom ideeën.
Marihuanagebruikers hebben ook gemeld dat een high hun beeldend vermogen op visueel, auditief, smaak- en andere gebieden verbetert, wat zeer belangrijk is om nieuwe ideeën op te doen. Het behoeft geen uitleg wat het belang van een verbeterd auditief beeldend vermogen is voor een muzikant die tijdens een optreden een nieuwe improvisatie bedenkt of voor een componist die aan een nieuw nummer werkt.
Tijdens de eerste high van Mezzrow leidden de met elkaar samenhangende effecten van een versnelde gedachtegang, een versterkte aandachtsfocus, een verbeterd vermogen tot patroonherkenning en een vergrote verbeeldingskracht tot een knallende performance:
“Alle noten kwamen eenvoudig uit mijn sax alsof ze al bedacht, ingevet en in de klankbeker waren gestopt, en ik alleen nog maar een beetje hoefde te blazen om ze eruit te krijgen, de een na de ander. Ik miste er niet een, ik zat steeds in het ritme en dat alles zonder ook maar enige inspanning. De frasen leken een logisch verloop te hebben en ik bleef bij de hoofdmelodie zonder ooit plotseling van koers te veranderen. Ik had het gevoel dat ik jaren door kon spelen zonder dat ik zonder ideeën en energie zou komen te zitten.”
Het lustopwekkende effect van marihuana
Mezzrow noemt nog een andere manier waarop marihuana de jazz beïnvloedde:
“Wij vipers kwamen erachter dat we een hoop dingen gemeen hadden: (…) we besloten allemaal dat de muta ook lustopwekkende eigenschappen had, wat ons niet afschrok.” [13]
Velen hebben de bovenstaande citaten van Mezzrow genoemd om de invloed van marihuana op jazz toe te lichten, maar ze vermelden nooit dat zijn highavontuur op het podium in een extatische groepservaring eindigt, zoals tientallen jaren later bij Beatles-concerten:
“De mensen gingen helemaal los bij de subtiele veranderingen in ons spel. (…) er hing een soort knetterende energie in de lucht en ze gingen er allemaal van gloeien en springen. (…) het leek alsof alle mensen op de dansvloer tot een massieve, gebiologeerde massa waren samengesmolten, (…) die gehypnotiseerd naar de band opkeek en meedeinde (…). Een entertainer (…) gooide zichzelf heen en weer als een slang met een epileptische aanval. Het ritme had deze vrouw in zijn greep. (…) wat ze met (…) haar lichaam deed, kan niet in gemengd gezelschap besproken worden. “Doe dat niet!” schreeuwde ze. “Doe me dat niet aan!” [14]
Dit bedoelde Duke Ellington waarschijnlijk toen hij het volgende over jazz zei:
“Je kunt wel zeggen dat jazz altijd het soort man is geweest waarvan je niet zou willen dat je dochter ermee omgaat.”
Jazz is een heel democratische muziekstijl die voortkomt uit een gemeenschappelijke ervaring. We nemen ons eigen instrument en creëren samen iets prachtigs.”
Max Roach, jazzdrummer (1924-2007)
Ik heb op verschillende plaatsen betoogd dat de marihuanahigh bij een ervaren gebruiker tot een vergroting van het empathische begrip voor anderen kan leiden. [15] In zijn baanbrekende onderzoek On Being Stoned ontdekte psycholoog Charles Tart van de Universiteit van Harvard dat veel marihuanagebruikers die zijn vragenlijst hadden gekregen, het erover eens waren dat de volgende effecten kenmerkend zijn of vaak voorkomen bij een gematigde high:
“Als ik stoned ben, heb ik een diepgaand inzicht in andere mensen, wat ze drijft, wat voor spelletjes ze spelen (…). Ik leef enorm mee met anderen: ik voel wat zij voelen. Ik heb een overweldigend intuïtief begrip van wat ze voelen. Ik ben me zo bewust van wat mensen denken, dat het wel telepathie moet zijn, gedachten lezen, in plaats van gewoon wat ontvankelijker zijn voor de subtiele aanwijzingen in hun gedrag.” [16]
Gerelateerd artikel
Jazz, marihuana en de vergroting van het empathisch begrip
Kan marihuana mensen echt helpen om tijdens een high anderen beter te begrijpen? Talloze gebruikers hebben niet alleen gemeld dat ze anderen beter begrijpen wanneer ze high zijn, ze hebben ook een gedetailleerde beschrijving gegeven van hun empathische inzichten tijdens een high. [17] Als we naar enkele andere cognitieve effecten van marihuana kijken, is dit logisch.
Neem bijvoorbeeld het verbeterde episodische geheugen tijdens een high, waar vaak melding van wordt gemaakt. Marihuanagebruikers hebben uitgebreid beschreven hoe ze zich een levensgebeurtenis van lang geleden levendig herinneren wanneer ze high zijn, vaak vanuit het gezichtspunt van hun vroegere ik. Als je je beter kunt herinneren hoe je je als tiener voelde bij een belangrijk examen, zul je uiteraard je eigen tieners beter begrijpen wanneer ze in zo’n situatie zitten.
Marihuanagebruikers hebben ook allerlei vormen van een verbeterd vermogen tot patroonherkenning gemeld. Dit kan een beter begrip van lichaamstaal tot gevolg hebben, waardoor je bijvoorbeeld empathisch kunt begrijpen waarom je vriend onzeker overkomt tijdens een gesprek.
Muzikanten die elkaar beter empathisch begrijpen, communiceren beter, zowel op het podium als daarbuiten. Wanneer jazzmuzikanten live samenspelen, improviseren ze en volgen ze geen strenge, vooraf vastgestelde regels. Voor hun optreden als groep zijn ze in zeer hoge mate afhankelijk van onderling begrip, waarbij ze tijdens hun optreden op elkaar reageren.
In het swingtijdperk stonden de legendarische Billie Holiday en Lester Young bekend om hun bijna telepathische spel. Ze waren beiden ervaren vipers en gebruikten veel marihuana voorafgaand aan hun optreden en tussen de sets door.[4] Zoals veel andere jazzvipers hielp hun marihuanagebruik hen mogelijk om zo’n goede verstandhouding te krijgen.
Voorzichtigheid is geboden
De klarinettist en bandleider Artie Shaw vertelde in een interview dat hij ooit boos werd op viper Chuck Peterson, die eerste trompettist in de band was, omdat Shaw vond dat Peterson de band vertraagde wanneer hij speelde tijdens een high. Hij sprak Peterson erop aan, die geen problemen met zijn spel zag. Daarom maakten ze een afspraak. Shaw had als jongere een tijdje marihuana gerookt en stelde voor om allebei high te zijn tijdens het spelen. Als dat zou werken, zouden ze voortaan elke avond samen high worden:
Hij gaf het aan me, ik rookte het en ik ging uit mijn dak. Ik hoorde dingen in die bekende arrangementen die ik nooit eerder had gehoord. Toen ik klaar was, draaide ik me naar hem om. ‘Jij wint’, zei ik. ‘Nee man’, zei hij, ‘Ik heb verloren’.
Tijdens de avond had hij me ongelovig aangekeken en ik dacht dat hij dacht: jeetje, die vent gaat helemaal los. Ik hoorde fantastische dingen. Maar het technische vermogen om het te doen – het is alsof je dronken in de auto stapt. Je voelt je geweldig, maar je weet niet wat je doet. Hij was er tenminste eerlijk over.”[18]
Toont dit aan dat jazzmuzikanten die marihuana rookten, meestal waanideeën hadden over hun spel tijdens een high? Niet bepaald. Ervaren vipers, zoals Satchmo, Bessie Smith, Billie Holiday, Lester Young, Cab Calloway, Fats Waller, Thelonious Monk, Anita O’Day, Lionel Hampton, Count Basie, Duke Ellington en vele anderen deden meer dan alleen goed spelen onder invloed.
Dizzy Gillespie, die heeft geschreven dat hij wiet leerde waarderen toen hij in 1937 naar New York kwam, herinnert zich in zijn autobiografie dat bijna alle jazzmuzikanten die hij kende, wiet rookten en dat sommige oudere muzikanten al veertig of vijftig jaar wiet rookten. Ze waren ongetwijfeld niet allemaal het slachtoffer van zelfmisleiding wanneer het op spelen tijdens een high aankwam.
Door het verhaal van Artie Shaw worden we er echter aan herinnerd dat niet elke muzikant goed kan spelen wanneer hij high is. Net als bij andere activiteiten moet een echte viper de effecten van de high de baas worden en leren hoe hij een high benut, net zoals een surfer moet leren hoe hij met zijn surfplank op de golven moet surfen. Het is echter belangrijk om op te merken dat zelfs voor muzikanten die marihuana op het podium niet aankunnen, de high nog steeds bruikbaar kan blijken.
Artie Shaw merkt hierboven op dat hij onder invloed van een high dingen in oude arrangementen hoorde die hij in nuchtere toestand nooit gehoord had. Door deze nieuwe gewaarwording had hij ook nieuwe interpretaties of arrangementen kunnen maken.
Een marihuanahigh kan een creatief proces of creatieve activiteit op veel manieren en in verschillende fasen van de creatieve activiteit helpen. [19] Een schrijver vindt bijvoorbeeld misschien dat hij tijdens een high fantastische ideeën kan opdoen, waarvan hij korte aantekeningen maakt; terwijl hij ook weet dat de high bij het uitwerken van de details niet echt helpt of zelfs ernstig hindert. Als marihuana op de verkeerde manier wordt gebruikt, kan het zeker ook een negatieve invloed op creatieve prestaties hebben.
De marihuanahigh verbeterde waarschijnlijk het spel van Satchmo. Hij was namelijk een specialist in het benutten van een marihuanahigh en hij vond het fantastisch. Maar dat wil zeker niet zeggen dat zijn muzikale kunnen tot de invloed van marihuana kan worden teruggebracht. Dit werd mogelijk gemaakt door zijn enorme talent, zijn karakter, zijn discipline, zijn opleiding en zijn ervaring. Op dezelfde manier werd de ontwikkeling van jazz niet uitsluitend gedreven door marihuanagebruik, maar beïnvloed door vele factoren, zoals het sociologische proces van verstedelijking.
Maar als we de vele bekende cognitieve veranderingen tijdens een high bekijken, beginnen we te begrijpen dat marihuana een aanzienlijke bijdrage aan de ontwikkeling van jazz heeft geleverd. Het heeft talloze ervaren vipers geholpen om elke avond herhaaldelijk nieuwe, inventieve solo’s te bedenken en vloeiend, snel en fantasierijk te spelen. Daarnaast hielp het hen niet alleen bij hun eigen spel, maar ook om elkaar beter te begrijpen en op het podium een ‘klik’ te krijgen.
“Als je het niet beleeft, gaat het niet uit je sax komen”, zei Charlie Parker ooit. Vanaf het begin in New Orleans maakte de marihuanahigh ook een wezenlijk deel uit van de vroege ontwikkeling van een vrije, vrolijke, empathische, rebellerende, ongeremde, fantasierijke en creatieve vipercultuur, die met jazz werd gevierd. [20]
Gerelateerd artikel
[1] Louis Armstrong, In His Own Words, Selected Writings, Oxford University Press 1999, blz. 114.
[2] Max Jones en John Clifton Little (1988) Louis. The Louis Armstrong Story 1900-1971, DaCapo Press.
[3] Mezz Mezzrow (1946/1990), Really the Blues, Souvenir Press, Londen, blz. 94.
[4] Ibid.
[5] Max Jones en John Clifton Little (1988) Louis. The Louis Armstrong Story 1900-1971, DaCapo Press.
[6] Mezz Mezzrow (1946/1990), Really the Blues, Souvenir Press, Londen, blz. 94.
[7] Larry ‘Ratso’ Sloman (1998) Reefer Madness. The History of Marijuana in America, blz. 146-147.
[8] Mezz Mezzrow (1946/1990), Really the Blues, Souvenir Press, Londen, blz. 72.
[9] Ibid.
[10] Zie Sebastian Marincolo (2010), High. Insights on Marijuana, hoofdstuk 6, Intensified Imagination, Mindracing, and Time Perception Distortions”, Dog Ear Publishing, Indiana.
[11] Walton, R.P. (1938), Marijuana. America’s New Drug Problem, Philadelphia, Lippincott, S.105.
[12] Vergelijk Andrew Weil (2004) The Natural Mind: A New Way of Looking at Drugs and the Higher Consciousness. Houghton Mifflin, Boston.[7] Mezz Mezzrow (1946/1990), Really the Blues, Souvenir Press, Londen, blz. 93.
[13] Ibid., blz. 73.
[14] Zie Sebastian Marincolo (2010), High. Insights on Marijuana, Dog Ear Publishing, Indiana en Sebastian Marincolo (2013), High. Das positive Potential von Marijuana, Klett-Cotta/Tropen, Stuttgart.
[15] Tart, Charles T. (1971). On Being Stoned: A Psychological Study of Marijuana Intoxication. Palo Alto, Cal.: Science and Behavior Books, blz. 133.
[16] Bekijk bijvoorbeeld Lester Grinspoon (ed.), marijuana-uses.com
[17] Zie Donald Clarke (2002), Billie Holiday: Wishing on the Moon, DaCapo Press.
[18] Aram Saroyan (6 augustus 2000), “Artie Shaw Talking”, Los Angeles Times
[19] Zie mijn artikel “Marijuana and Creativity – A Love Story”
[20] Bekijk voor een fantastische informatiebron over cannabis en muziek de publicaties van Jörg Fachner over dit onderwerp. Zie ook Russell Cronin (2004), “The History of Music and Marijuana”, Cannabis Culture Magazine
