Carl Sagan speculeerde dat de acute effecten van cannabis leiden tot een geactiveerde rechterhersenhelft. Functies zoals creativiteit, patroonherkenning, inzicht en episodisch geheugen worden sterk ondersteund door de rechterhersenhelft. Nu, 40 jaar later, vragen wij ons af: Ondersteunt modern onderzoek de hypothese van Sagan?
“Het komt erop neer dat de moderne samenleving de rechterhersenhelft discrimineert.“
Roger Wolcott Sperry (1913-1994), neuropsycholoog en neurobioloog, bekend om zijn opzienbarende onderzoek naar mensen met een gespleten brein.
In 1971 bracht Lester Grinspoon, hoogleraar aan Harvard, zijn baanbrekende boek Marijuana Reconsidered uit, waarin hij het essay Mr. X van zijn beste vriend Carl Sagan had opgenomen, een beroemde sterrenkundige die de wetenschap populariseerde. [1]
In zijn essay meldt Sagan dat de marihuanahigh verschillende versterkte waarnemingen bij hem veroorzaakte, waaronder verbeterde cognitieve vermogens zoals een beter episodisch geheugen, verbeterde patroonherkenning, creativiteit en het vermogen om inzichten te krijgen. Sagans essay Mr. X is nog steeds een van de meest verhelderende verslagen over het positieve geestverruimende vermogen van de marihuanahigh.
Ik heb het verschijnsel van de inzichten en andere versterkte waarnemingen tijdens een marihuanahigh uitgebreid vanuit een modern neurofilosofisch oogpunt bestudeerd en ik denk dat de waarnemingen van Sagan correct en baanbrekend zijn.
Vele andere cannabisgebruikers, zowel voor als na Sagan, hebben vergelijkbare geestelijke verruiming tijdens een high beschreven.
Mijn eigen ervaringen met de marihuanahigh zijn zeer vergelijkbaar. In mijn onderzoek probeer ik te verklaren hoe marihuana inzichten en vele andere versterkte waarnemingen kan opwekken, mits een ervaren gebruiker goede kwaliteit cannabis gebruikt. [2]
De theorie van Sagan
Sagan was zo enthousiast over de versterkte waarnemingen die hij door marihuana kreeg, dat hij het vaak gebruikte om inzichten voor zijn werk op te doen. Zijn biograaf Keay Davidson beschrijft hoe Grinspoon, toen hij van een bewonderaar per post marihuana van uitzonderlijke hoge kwaliteit kreeg, de joints met Sagan en zijn vrouw Ann Druyan deelde. “Na afloop zei Sagan: ‘Lester, ik weet dat je er nog maar één over hebt, maar zou ik die mogen hebben? Ik moet morgen behoorlijk wat werk doen en zou hem goed kunnen gebruiken.’” [3]
Sagan stond bekend – of liever, was berucht bij veel van zijn academische collega’s – om zijn briljante maar gedurfde speculaties, niet alleen over de sterrenkunde, zijn eigen terrein, maar ook over andere wetenschapsgebieden. Zoals Keay Davidson opmerkt, deed Sagan bijvoorbeeld een foute voorspelling over het voorkomen van complexe organische moleculen op de maan. Davidson voegt echter toe: “[zoals] later bleek, komen complexe organische moleculen voor in een groot deel van het buitenste deel van het zonnestelsel en daarbuiten.” [4]
In zijn boek The Dragons of Eden – Speculations on the Evolution of Human Intelligence (1977), dat de Pulitzerprijs heeft gewonnen, geeft Sagan een overzicht van uitspraken van cognitieve en evolutionaire wetenschappers over de evolutie van de menselijke geest en presenteert hij veel eigen briljante, speculatieve ideeën over de aard en evolutie van menselijke intelligentie. Sagan introduceert ook een speculatieve hypothese over de effecten van marihuana op het menselijk brein, waarbij hij uitgaat van een analogie van de psycholoog Robert Ornstein:
“Hij [Ornstein] oppert dat ons bewustzijn van het functioneren van de rechterhersenhelft iets wegheeft van ons vermogen om overdag sterren te zien. De zon is zo fel dat de sterren onzichtbaar zijn, ondanks het feit dat ze overdag net zo aanwezig zijn als ’s nachts. Wanneer de zon ondergaat, kunnen we de sterren zien. Op dezelfde manier overschaduwt de schittering van onze nieuwste evolutionaire aanwinst, het verbale vermogen van de linkerhersenhelft, ons bewustzijn van de functies van de intuïtieve rechterhersenhelft, die voor onze voorouders de belangrijkste manier moeten zijn geweest om de wereld waar te nemen.” [5]
In een inmiddels beroemde voetnoot bij deze alinea formuleert Sagan zijn theorie over hoe een marihuanahigh het denken zou kunnen beïnvloeden:
“Van marihuana wordt vaak gezegd dat het onze waardering voor en vermogens op het gebied van muziek, dans, kunst, patroon- en tekenherkenning en onze gevoeligheid voor non-verbale communicatie verbetert. Voor zover ik weet heeft niemand ooit gemeld dat het ons vermogen verbetert om Ludwig Wittgenstein of Immanuel Kant te lezen en te begrijpen, de belasting van een brug uit te rekenen of de Laplace-transformatie te berekenen. (…) Ik vraag me af of de cannabinoïden (de actieve bestanddelen van marihuana), in plaats van dat ze iets versterken, misschien gewoon de linkerhersenhelft onderdrukken en zo zorgen dat de sterren kunnen schijnen. Dit zou ook het doel kunnen zijn van de meditatieve staat in veel oosterse religies.” [6]
Versterking en onderdrukking
Laat ik twee aspecten van de hypothese van Sagan onderscheiden. Ten eerste is er de observatie dat een marihuanahigh een type waarneming veroorzaakt waarvan cognitieve wetenschappers denken dat deze zich voornamelijk in de rechterhersenhelft bevindt. Ten tweede speculeert Sagan dat een marihuanahigh mogelijk de functies van de linkerhersenhelft onderdrukt en daardoor iets veroorzaakt dat we ‘denken met de rechterhersenhelft’ zouden kunnen noemen.
De hypothese van Sagan was gebaseerd op zijn kennis van wat de toenmalige wetenschap over het menselijk brein en de verschillende typen waarneming in de linker- en rechterhersenhelft te melden had, en op zijn eigen ervaringen met marihuana.
Gerelateerd artikel
Heroverweging van Sagans stelling
Sagan heeft tijdens zijn leven niet openbaar gemaakt dat hij marihuana gebruikte. Op zichzelf genomen lijkt de voetnoot van Sagan over marihuana en het mogelijke effect ervan op de hersenhelften een spontane speculatie die uit het niets komt. Maar bij het lezen van Sagans essay Mr. X wordt duidelijk dat Sagan eigenlijk een behoorlijk breed fundament aan ervaringen had voor een dergelijke stelling.
In zijn essay beschrijft hij niet alleen behoorlijk gedetailleerd de in zijn voetnoot genoemde versterkingen, maar noemt hij ook andere versterkte waarnemingen, zoals een groter vermogen om zich gebeurtenissen uit het verleden voor de geest te halen en om diepe inzichten te verkrijgen. Daarnaast meldt Sagan, net als sommige andere gebruikers vóór hem, dat hij tijdens een high ook versterkte
“waarnemingen van echte mensen en een enorm vergrote gevoeligheid voor gezichtsuitdrukkingen, intonatie en woordkeus [ervoer] die soms zo’n intieme verstandhouding teweegbrengt, dat het lijkt alsof twee mensen elkaars gedachten lezen.” [7]
Sagan wist al dat alle versterkte waarnemingen die hij voor een high had beschreven, te maken hadden met functies waarvan de toenmalige cognitieve wetenschap had ontdekt dat ze zich voornamelijk in de rechterhersenhelft bevonden. Op de bladzijden voorafgaand aan zijn hypothese in The Dragons of Eden beschreef hij namelijk het onderzoek naar mensen met een gespleten brein en meer.
Sagan kende niet alleen dit onderzoek en had niet alleen zijn eigen kennis over versterkte waarnemingen tijdens een high, maar hij was ook goed op de hoogte van het onderzoek van zijn vriend Lester Grinspoon naar marihuana als medicijn en naar de geestverruimende mogelijkheden ervan. Lester Grinspoon vertelde me tijdens een persoonlijk gesprek dat Carl Sagan zijn manuscript voor Marijuana Reconsidered zorgvuldig had doorgelezen en van commentaar had voorzien. In dat manuscript laat Grinspoon uitgebreid andere gebruikers aan het woord die vergelijkbare geestelijke verruiming beschrijven.
Helaas overleed Sagan in 1996, te vroeg om de opzienbarende ontdekking van het endocannabinoïdesysteem mee te maken. Na deze ontdekking zijn we de fantastische verscheidenheid aan fysiologische en cognitieve functies van het systeem te weten gekomen. Misschien kunnen we nu echt bewijs voor of tegen de hypothese van Sagan vinden, bijvoorbeeld door te kijken naar de verdeling van endocannabinoïdereceptoren, met name de CB1-receptor, die door het exogene THC wordt beïnvloed.
De theorie van Sagan en het endocannabinoïdesysteem
Voor zover ik kan beoordelen lijkt er geen gedetailleerd onderzoek te bestaan naar lateralisatie en de rol van endocannabinoïdesignalering bij hogere cognitieve functies. In een vaak geciteerd onderzoek vond men een grotere doorbloeding van delen van de rechterhersenhelft tijdens een high [8], maar in een ander onderzoek wordt gezegd dat “voortdurend relatief hoge concentraties cannabinoïdereceptoren in de corticale gebieden van de (dominante) linkerhersenhelft werden aangetroffen, waarvan bekend is dat ze bij verbale taalfuncties betrokken zijn.“ [9]
Het lijkt veel te vroeg voor het trekken van conclusies uit onderzoeken met hersenscans om de hypothese van Sagan te beoordelen. Marsicano en Kuhner herinneren ons eraan dat “het endocannabinoïdesysteem soms van belang voor de functionaliteit lijkt te zijn in gebieden of celtypen met een relatief lage concentratie van de CB1-receptor (bijv. de controle van pijnwaarneming in de hersenstam).“ [10] Voor zover ik weet begrijpen we nog niet welke rol de endocannabinoïden spelen bij de beïnvloeding van verschillende hogere cognitieve functies die zich in de linker- of rechterhersenhelft bevinden.
Gerelateerd artikel
Recent neurologisch onderzoek en verslagen over de cannabishigh
Twee andere bronnen lijken Sagans hypothese echter ook te ondersteunen. Ten eerste is de beschrijving van Sagan over de versterkte waarnemingen tijdens een marihuanahigh ook door vele andere cannabisgebruikers tot in detail beschreven. [11] Sagans beste vriend Lester Grinspoon heeft de indrukwekkendste verzameling recente anekdotische verslagen en essays over deze versterkingen, die op zijn website marijuana-uses.com kan worden ingezien.
Als we daarnaast kijken naar wat uit recent neurologisch onderzoek naar voren is gekomen over de verschillen in cognitieve functies en manieren van verwerking in de twee hersenhelften, lijkt het erop dat Sagan nog steeds gelijk heeft. We weten nu dat de rechterhersenhelft een belangrijke rol speelt bij de cognitieve processen waarvan Carl Sagan heeft gezegd dat ze versterkt worden tijdens een high, en ook bij vele andere versterkingen die andere marihuanagebruikers hebben beschreven.
In zijn boek The Master and his Emissary. The Divided Brain and the Making of the Modern World (2009) geeft de psychiater Ian McGilchrist een overzicht van de huidige wetenschappelijke kennis over de verschillende manieren van waarneming in de linker- en rechterhersenhelft.
Die kennis is opgedaan aan de hand van gevallen van beroertes in één hersenhelft, patiënten met een gespleten brein en nieuwere onderzoeken met hersenscans. Volgens McGilchrist is de rechterhersenhelft voornamelijk betrokken bij ons vermogen om persoonlijke gebeurtenissen te herinneren (episodisch geheugen), ons vermogen tot associaties tussen sterk verschillende concepten en ideeën, complexe patroonherkenning, creatieve probleemoplossing, inzichten, waardering van humor, begrip van metaforen, zelfbewustzijn, empathisch begrip voor anderen, verwerking van woorden die de geest beschrijven en interpretatie van emotionele expressie in het gezicht, in intonatie en in verbale uitingen.
De rechterhersenhelft lijkt ook een belangrijke rol te spelen bij de interpretatie van non-verbale communicatie en de waarneming van muziek. Om mijn artikel niet te lang te maken laat ik het bij deze onvolledige opsomming, maar McGilchrist noemt eigenlijk nog meer cognitieve functies die zich in de rechterhersenhelft bevinden. Van deze functies wordt ook voortdurend gemeld dat ze tijdens een high versterkt worden.
Het effect van cannabis op concentratie
Over het algemeen lijkt het er dus op dat het neurologisch onderzoek uit de afgelopen veertig jaar meer ondersteuning biedt aan Sagans hypothese dat marihuana de cognitieve vermogens in de rechterhersenhelft versterkt. Een van de fundamentele effecten van marihuana op de aandacht levert echter een interessant raadsel op. We lijken een ‘hyperfocus’ te hebben tijdens een marihuanahigh. Een gebruiker die high is, wordt vaak volledig in beslag genomen door de smaak van een ijsje, een intense stroom herinneringen of ideeën, of het gevoel van een kus.
Anders gezegd lijkt een high een sterke selectieve focus te veroorzaken op datgene waarop we onze aandacht richten. Volgens McGilchrist is gerichte aandacht echter geen cognitieve functie die hoofdzakelijk in de rechterhersenhelft plaatsvindt. Integendeel, hij vat het huidige onderzoek als volgt samen: “(…) de rechterhersenhelft is verantwoordelijk voor elke soort aandacht, met uitzondering van gerichte aandacht.“[12]
Beoordeling van de theorie van Sagan
Wat aandacht betreft lijkt dus minstens één van de typische cognitieve veranderingen tijdens een high niet veroorzaakt te worden door versterking van de processen in de rechterhersenhelft. Hoewel Sagan dus in principe op het juiste spoor zat met zijn hypothese, lijken over het algemeen niet alle tijdens een high versterkte cognitieve functies hoofdzakelijk in de rechterhersenhelft plaats te vinden.
Er moet nader onderzoek gedaan worden op dit gebied voordat we weten hoe cannabis de cognitieve activiteiten in de linker- en rechterhersenhelft precies beïnvloedt.
Hoe zit het dan met Sagans hypothese dat een high de functie van de linkerhersenhelft zou kunnen onderdrukken en zo de ‘sterren [kan] laten schijnen’ en zorgen voor grotere activiteit in de rechterhersenhelft? Voor zover ik kan zien kunnen we nog lang niet beoordelen of de geestelijke verruiming tijdens een high, die door zoveel gebruikers is waargenomen, wordt veroorzaakt door rechtstreekse versterking van bepaalde cognitieve functies of door onderdrukking van bepaalde activiteiten in de linkerhersenhelft.
Volgens McGilchrist strijden de linker- en rechterhersenhelft voortdurend om controle. Om te kunnen overleven hebben wij, net als andere dieren, twee tegenstrijdige aandachtssystemen nodig. Hij verduidelijkt zijn punt met een voorbeeld over vogels: om zaden op te pikken om op te eten moet een vogel zich nauwgezet op de zaden op de grond concentreren om zijn bewegingen te controleren en zijn voedselinname te coördineren; dit is een functie van de linkerhersenhelft. Om echter te kunnen overleven moet de vogel afgeleid worden door een roofdier aan de rand van zijn waarneming, zoals een vos of valk.
Er moet dus een ander soort aandacht zijn waardoor de vogel zijn aandacht op ongewone, nieuwe waarnemingen vestigt, veroorzaakt door de rechterhersenhelft. Alleen door de wisselwerking tussen deze concurrerende aandachtssystemen in de twee hersenhelften kunnen vogels en andere dieren, zoals wij, overleven.
Het is dus duidelijk dat de versterking van cognitieve processen in de ene hersenhelft zou kunnen worden veroorzaakt door de onderdrukking of verzwakking van de cognitieve functies in de andere hersenhelft. Er is nog nader onderzoek nodig om beter te begrijpen hoe geconsumeerde cannabinoïden het endocannabinoïdesysteem beïnvloeden en wat hun rol bij hogere cognitie in het algemeen is.
Maar ik denk dat we, bijna veertig jaar na Sagans hypothese, nog steeds kunnen zeggen dat hij op een interessant spoor zat. Voor zover ik kan beoordelen krijgen gaan we de aard van de high en de effecten ervan op aandacht, geheugen, patroonherkenning, creativiteit, empathie of inzichten, alleen beter begrijpen wanneer we onderzoek doen naar hoe endocannabinoïden en geconsumeerde marihuana de verschillende cognitieve processen in de linker- en rechterhersenhelft beïnvloeden.
[1] Carl Sagan, ‘Mr. X’, in: Lester Grinspoon (1971) Marijuana Reconsidered, Harvard University Press, Cambridge, Massachussetts, p. 123 – 130. Het essay van Sagan werd anoniem gepubliceerd; Grinspoon onthulde de identiteit van de schrijver pas jaren na diens voortijdige dood.
[2] Zie Sebastian Marincolo (2010) High. Insights on Marijuana, Dogear Publishing, Indiana.
[3] Keay Davidson (1999) Carl Sagan. A Life., John Wiley & Sons, Inc., New York, p. 214.
[4] Ibid., p. 213.
[5] Carl Sagan (1977) The Dragons of Eden. Speculations on the Evolution of Human Intelligence, Random House Publishing Group, New York, p. 177
[6] Ibid.
[7] Carl Sagan, ‘Mr. X’, in: Lester Grinspoon (1971) Marijuana Reconsidered, Harvard University Press, Cambridge, Massachussetts, p. 127.
[8] Roy Mathew e.a. (1997) „Marijuana intoxication and brain activation in marijuana smokers“, Life Sci. 1997; 60(23): 2075-89.
[9] Glass, M., M. Dragunov, R.L. Faull (1997) “Cannabinoid receptors in the human brain: a detailed anatomical and quantitative autoradiographic study in the fetal, neonatal and adult human brain.“ Neuroscience. 1997 Mar; 77(2): p. 299-318.
[10] Marsicano, G., en R. Kuner (2008) “Distribution of CB1 Cannabinoid Receptors in the Nervous System“, in: Attila Köfalfi (ed.) (2008) Cannabinoids and the Brain, Springer Science and Business Media, New York, p. 164.
[11] Zie Sebastian Marincolo (2010) High. Insights on Marijuana, Dogear Publishing, Indiana.
[12] McGilchrist, Ian (2009) The Master and His Emissary, The Divided Brain and the Making of he Modern World, Yale University Press, New Haven en London, p. 39.
- Disclaimer:Dit artikel kan niet ter vervanging worden gebruikt voor professioneel medisch advies, een diagnose of behandeling. Neem altijd contact op met uw arts of andere bevoegde deskundigen. Stel het vragen van medisch advies niet uit en negeer medisch advies niet naar aanleiding van wat u heeft gelezen op deze website.
yes i like it an i hope that the olie van marijuana free to bye because i am sick en sombody told me jou must try that it make s people better
greatings from carla janson uit holland