Europa’s historische hennepsteden

In Europa bestaan honderden historische hennepnederzettingen, alhoewel de geschiedenis achter hun naam niet altijd duidelijk is. Door in de geschiedenis van deze plaatsen te duiken, krijgt men niet alleen veel informatie over vroeger cannabisgebruik maar ook visuele aanwijzingen over de etymologische evolutie van namen voor cannabis, die plaatsvond naarmate de kennis en cultivering van de plant zich in de loop der tijd over het continent verspreidde.

Hoe etymologie ons aanwijzingen over het verleden geeft

De etymologie van het moderne woord “cannabis” is onzeker. Het Nederlandse woord komt rechtstreeks van het Griekse kannabis, maar de geschiedenis vóór die tijd is onduidelijk. De vooraanstaande linguïst Elisabeth Wayland Barber suggereerde dat het woord afstamt van een oude Proto-Indo-Europese (PIE) stam, *kan(n)aB-, en dat de Grieken hun woord voor cannabis van de Scythen of de Thraciërs hebben overgenomen.

Hoewel het moeilijk kan zijn om de vroege geschiedenis precies te achterhalen, kunnen we met redelijke zekerheid stellen dat de traditionele woorden voor cannabis die in bijna ieder land in Europa worden gebruikt uiteindelijk van deze stam afkomstig zijn. Het Italiaanse canapa, het Franse chanvre, het Spaanse cáñamo: hun afkomst lijkt nogal duidelijk. Maar verbazingwekkend genoeg is het woord “hennep” van dezelfde stam afkomstig, hoewel het compleet anders klinkt.

Laten we de geografie van hennepplaatsnamen in Europa eens bekijken en daarbij meteen uitzoeken hoe deze etymologische kronkel ontstaan is.

Hennepplaatsen in de Slavische regio’s

Laten we eerst kijken hoe het woord voor cannabis zich in de Slavische talen heeft ontwikkeld. De Slavische taalgroep omvat het Tsjechisch, Russisch, Pools, Bulgaars, Servisch, Kroatisch en vele andere belangrijke Oost-Europese talen.

Er bestaat een sterk historisch verband tussen de Scythen en de Slavische volkeren van Centraal- en Oost-Europa. Uit historisch bewijsmateriaal blijkt dat de Scythen veel culturele en linguïstische invloed op de vroege Slaven hebben uitgeoefend. Sommige hypothesen stellen zelfs dat de hedendaagse Slavische volkeren afstammen van Scythische en Sarmatiaanse stammen die zich vestigden tussen de rivieren de Donau en de Wolga, helemaal zuidwaarts tot aan de noordelijke kust van de Zwarte Zee.

Over het algemeen volgen Slavische woorden voor cannabis een bepaald patroon. Ze zijn namelijk gebaseerd op de stam konop- (Russisch konopljá, Tsjechisch konopí, Kroatisch konoplja, Bulgaars konop) – die duidelijk overeenkomt met de PIE-stam *kan(n)aB-. Ook de plaatsnamen die gerelateerd zijn aan hennep volgen soortgelijke patronen.

Konopiště, Tsjechië

Ongeveer 40 kilometer ten zuiden van Praag ligt het kasteel Konopiště, een voormalig jachtslot van aartshertog Franz Ferdinand. Ooit werd op de landerijen van het kasteel hennep (konopí) verbouwd. De vertaling van de naam Konopiště betekent zoveel als “hennepveld” of “plaats waar hennep wordt verwerkt”.

Konopki, Konopnica & Konopiska, Polen

Er is in het Engels en Nederlands weinig informatie beschikbaar maar het lijkt erop dat deze Poolse dorpjes alle drie vernoemd zijn naar hennep. Uit archieven blijkt tevens dat de achternaam “Konopka”, die onder andere in het Pools, Tsjechisch en Russisch voorkomt, afstamt van hennep.

Mensen met deze achternaam waren waarschijnlijk afkomstig uit plaatsen die naar hennep vernoemd waren, zoals Konopki, of vernoemd naar een vogel die bekendstaat om zijn voorliefde voor hennepzaad. Deze vogel is de konopka, of Linaria cannabina, en ook de Latijnse naam slaat op zijn gewoonte om hennep- en vlaszaad te eten!

Konop & Konopa, Bulgarije

Het Bulgaarse woord voor hennep, konop, heeft duidelijk zijn naam gegeven aan het hedendaagse dorpje Konop. Er is echter weinig informatie over de geschiedenis ervan of de oorsprong van de naam.

Bulgarije heeft echter een lange, rijke traditie als een van de toonaangevende hennepproducenten van Europa en is op dit moment de nummer één op dat gebied in Europa. Hoewel hedendaagse gegevens moeilijk te vinden zijn, levert een blik op wat historisch bewijsmateriaal interessante informatie op.

Uit archieven blijkt dat er in 920 een grote, belangrijke havenstad bestond die Konopa heette en die tussen de monding van de Donau en de stad Varna aan de kust van de Zwarte Zee lag. Het was kennelijk een stad van naam en faam, die op dat moment mogelijk al honderden jaren bestond, alhoewel er tegenwoordig nauwelijks nog sporen van te vinden zijn.

De naam, die “hennepstad” betekent, is een duidelijke indicatie van het belang van hennep. Bovendien lag de stad in een vruchtbare, moerasachtige streek aan de rand van het historische Scythische rijk en zou dus een ideale locatie zijn geweest voor de ontwikkeling van een op hennep gebaseerde nederzetting.

Kanepi, Estland

Deze plaats is een vreemde eend in de bijt, want Ests is geen Slavische taal. Het is zelfs geen Baltische taal, zoals Litouws en Lets, die eveneens niet Slavisch zijn maar er dermate aan verwant zijn dat ze beide tot de Balto-Slavische taalgroep behoren.

Het Ests is zelfs geen Indo-Europese taal, maar behoort tot de geheimzinnige oudere taalgroep die bekendstaat als Fins-Oegrisch. Door de geografische en culturele nabijheid van andere linguïstische zones lijkt het er echter op dat het Ests deze term voor cannabis (kanepa) heeft overgenomen van zijn Baltische of Russische buren. Dit blijkt ook uit een dorpje dat Kanepi heet (“van hennep”) en een belangrijk traditioneel centrum van hennepteelt was.

Hennepplaatsen in Latijns-Europa

De Romaanse taalgroepzone bestaat uit Italië, Frankrijk, Spanje, Portugal, Roemenië en delen van Zwitserland en België. De talen van deze landen stammen allemaal rechtstreeks af van het Latijn en hebben alle duidelijke overeenkomsten, waaronder hun woord voor hennep.

Canepina, Italië

Canepina is een gemeente in de provincie Viterbo, zo’n 60 kilometer ten noordwesten van Rome. De naam is rechtstreeks afkomstig van het Italiaanse woord voor hennep, canapa. Het plaatsje heette oorspronkelijk Canapina, waaruit de etymologische afkomst nog duidelijker blijkt.

Canepina was in de wijde omtrek bekend als een belangrijk centrum voor het verwerken van hennep en de productie van hennepgoederen, zoals papier en textiel. Uit archieven blijkt dat het plaatsje rond 1600 is gesticht, toen de hennepindustrie in Italië al zeer ontwikkeld en productief was.

In 2016 werd aan Canepina’s lange geschiedenis van hennepproductie aandacht besteed met het evenement “I Love Canapina – La Canapa In Mostra”. Het evenement vindt opnieuw plaats op 20 en 21 mei 2017. Iedereen die een bezoek brengt aan Canepina vanwege zijn hennepgeschiedenis moet ook beslist een bezoek brengen aan Agriristoro Il Calice e la Stella, een gerenommeerd restaurant met een menu dat gebaseerd is op hennep (en met een zeer deskundige eigenaar)!

Cañamares, Spanje

Cañamares is een dorpje met iets meer dan 500 inwoners in Cuenca, in de autonome Spaanse regio Castilla-La Mancha. Cañamares was zeer belangrijk als regionaal centrum voor de productie en verwerking van hennep, zozeer zelfs dat het stadswapen van het plaatsje trots drie gezonde hennepplanten afbeeldt.

Het is duidelijk dat Cañamares al geruime tijd bestaat. “A New Dictionary, Spanish & English” (1726) van John Stevens bevat het lemma “Cañamar, een veld waar hennep groeit. Ook de naam van een plaats in het bisdom Cuenca en de achternaam van een familie in Spanje”.

Chennevières, Frankrijk

In Frankrijk bestaan diverse plaatsen waarvan de naam een eerbetoon is aan de geschiedenis van de hennepproductie en -verwerking. Er zijn zelfs twee plaatsen die Chennevières heten, Chennevières-lès-Louvres, in Val d’Oise, Noord-Frankrijk, en Chennevières-sur-Marne, een van de zuidoostelijke voorsteden van Parijs. Beide geven in hun respectievelijke stadswapen duidelijk blijk van hun historische band met hennep, net als het Spaanse Cañamares.

Kenderes, Hongarije

Dit is een andere interessante vreemde eend in de bijt. Hongaars is geen Romaanse taal, maar een Fins-Oegrische, net als Ests, en het woord kenderes heeft geen Latijnse stam. In plaats daarvan is het afkomstig van de Turkse taalgroep, waartoe het Turks, Krim-Tataars en Azerbeidzjaans behoren.

Dankzij de grote culturele invloed van het Ottomaanse Rijk is het Hongaarse woord voor hennep, kender, direct afkomstig van het Turkse kendir, dat uiteindelijk afstamt van de bekende PIE-stam *kan(n)aB-. De naam Kenderes betekent naar het schijnt iets als “hij die hennep heeft”, en is zowel een plaatsnaam als een achternaam.

Hennepplaatsnamen in Germaans Europa

Tot slot behandelen we de laatste van onze drie hoofdtaalgroepen, het Germaans. Deze tak is met name interessant omdat we kunnen zien hoe het woord *kan(n)aB- zich in de loop van de millennia heeft ontwikkeld tot “hennep”.

Men denkt dat de stam *kan(n)aB- is gemuteerd tot *hanap-, wat vervolgens het Proto-Germaanse *hanapiz werd, waar op hun beurt het oud-Engelse haenep, het Middelnederlandse hennep en het oud-Hoogduitse hanaf vandaan komen. Vandaar komen we uit op de moderne vormen “hemp”, “hennep” en “Hanf”.

Hennef, Duitsland

De stad Hennef in Duitsland is misschien wel de grootste en belangrijkste plaats die direct vernoemd is naar hennep en die ook een verifieerbare geschiedenis van hennepproductie heeft. De plaats bestaat al meer dan 1000 jaar en in die tijd valt er een aanzienlijke etymologische evolutie waar te nemen. Toen de stad voor het eerst vermeld werd, in 1064, heette hij Hannafo. Sinds die tijd heeft de plaats bekend gestaan als Hanapha, Hanfbach en nu dus Hennef.

Hennef is gedurende zijn hele geschiedenis beschouwd als een belangrijke hennepstad en heeft de afgelopen jaren diverse belangrijke internationale conferenties en evenementen georganiseerd die verband houden met cannabis en hennep, zoals de CannaBusiness Expo, die plaatsvond van 1996 tot 2003.

Hempstead, Engeland

Interessant genoeg is de in Engeland bekende plaats Hemel Hempstead vernoemd naar een persoon genaamd Hemp en niet naar een geschiedenis van de productie van hennep. Er zijn in Engeland echter diverse andere Hempsteads die wel vernoemd lijken te zijn naar een geschiedenis die te maken heeft met hennepproductie. In Schotland bestaat een klein plaatsje dat Hempriggs heet. In het verleden was er in Schotland ook een plaats genaamd Hemphill. Die bestaat niet meer maar heeft wel sporen achtergelaten in de vorm van een tamelijk veel voorkomende achternaam.

Hamppu, Finland

Dit is een andere interessante vreemde eend en de derde in de Fins-Oegrische taalgroep met deze eigenaardigheid. Het lijkt erop dat alle Fins-Oegrische talen van Europa hun woord voor hennep en cannabis hebben geleend van naburige, invloedrijke culturen: het Estse kanep is van Balto-Slavische afkomst, het Hongaarse kendir komt uit het Turks en het Finse hamppu komt uit de Germaanse taalgroep.

Dit zou erop kunnen wijzen dat de Fins-Oegrische culturele zone niet bekend was met cannabis voordat de plant door de Proto-Indo-Europeanen geïntroduceerd werd! Dit idee wordt gesteund door Elizabeth Wayland Barber, die schreef dat “er geen algemeen Oeraals woord bekend is … het enige algemene Fins-Oegrische woord voor zo’n plant (Vogul polna ‘hennep’) … kan net zo goed gebruikt worden voor elke andere vezelplant”.

Het lijkt er in ieder geval op dat het woord voor hennep direct is gebruikt als naam voor deze kleine, onbetekenende rots midden in de rivier de Aura in de buurt van de stad Turku, alhoewel er geen verklaring lijkt te bestaan ten aanzien van het waarom!