De beroemde dichter, schilder en schrijver Henri Michaux heeft voor zijn kunst geëxperimenteerd met stoffen als mescaline en cannabis, en schreef over zijn ervaringen. Zijn briljante observaties over de vele effecten van cannabis zijn een schatkamer voor moderne psychologen en cognitieve wetenschappers die geïnteresseerd zijn in de psychoactieve effecten van cannabis op de menselijke geest.
“Overal waar ik kom, ontdek ik dat een dichter me voor is geweest.” – Sigmund Freud (1856-1939)
Hij werd bewonderd door veel van zijn tijdgenoten, als dichter en schrijver en om zijn unieke schilderijen. De Franse schrijver André Gide was zo gefascineerd door zijn werk dat hij een boek over hem schreef met de titel Découvrons Henri Michaux. Paul Celan, de dichter die Michaux in het Duits vertaalde, vond het werk van Michaux net zo raadselachtig en ondoorgrondelijk als het werk van Kafka.
En de kunstcriticus Peter Schjeldahl schreef over Michaux in de New York Times:
“Ik beschouw hem als een van de meest uitgesproken authentieke kunstenaars van na de oorlog. Onder invloed van Ernst en Klee ontwikkelde hij zijn eigen stijl met gevitaliseerde ideogrammen en meanderende kalligrafie, met figuren die zich willekeurig uit de kolkende chaos ontwikkelen of chaos die alle herkenbare vormen uitwist.“[1]
Michaux werd in 1899 geboren in de Belgische provinciestad Namen, de stad waar de Franse schrijver en dichter Charles Baudelaire overleed. Net als Baudelaire en de Duitse filosoof Walter Benjamin experimenteerde Michaux met psychoactieve middelen, waaronder mescaline en hasj, om wat hij de ‘interne ruimte’ noemde te verkennen.
Baudelaire, Benjamin en Michaux behoren beslist tot de meest vitale, bekwame en briljante moderne psychonauten. Alle drie waren ze begenadigde schrijvers die bewust experimenteerden met hasj in een poging om hun reis naar de innerlijke regionen van hun bewustzijn tot uitdrukking te brengen.
Net als Baudelaire en Benjamin heeft Michaux ons bijzonder scherpzinnige, poëtische en soms cryptische beschrijvingen nagelaten van de invloed van cannabis op de menselijke geest. Michaux is vooral bekend om zijn geschriften over zijn experimenten met mescaline. Veel van zijn beroemde schilderijen zijn ontstaan onder de invloed van deze stof. Maar wat hij schrijft over hasj is net zo diepzinnig en verhelderend.
Net als de teksten van Baudelaire en de protocollen van Benjamin, die geschreven zijn onder de invloed van een hasjhigh, moet het werk van Michaux worden gedecodeerd en geïnterpreteerd. Maar op basis van alles wat we tegenwoordig over een cannabishigh weten, kunnen we stellen dat hij de meest verbazingwekkende effecten ervan zeer fraai, precies en in detail heeft beschreven.
De drie toegewijde psychonauten Baudelaire, Benjamin en Michaux experimenteerden vaak met inname van zeer hoge doses hasj, wat een veel grotere impact op hun lichaam en geest had dan de impact die moderne gebruikers ervaren. Daardoor konden zij een aantal extreme effecten waarnemen, waarmee ze hebben bijgedragen aan ons begrip van de aard van een cannabishigh. Vooral de levendige details zijn interessant in Michaux’ beschrijvingen van cognitieve en perceptuele intensiveringen onder invloed van een hasjhigh.
Een gevoel van verwondering, de hyperfocus en stereovisie
In zijn boek Miserable Miracle schrijft Michaux:
“Iedereen die als experiment hasj gebruikt na mescaline gaat van een raceauto of sneltrein naar een pony.”
Maar in een voetnoot voegt hij daaraan toe: “Maar wel een pony die voor verrassingen kan zorgen die je van een trein niet kunt verwachten.”
Michaux ervoer veel verrassingen tijdens highs – en hij liet zich door deze verrassingen leiden.
Duizenden cannabisgebruikers zeggen dat een cannabishigh hun het gevoel geeft alsof ze iets voor het eerst ervaren. Dingen die onder hun aandacht komen, gaan vaak gepaard met een sterk gevoel van ontzag en nieuwsgierigheid. Dit is beslist een van de belangrijke intensiveringen die een high kan veroorzaken.
De filosofen Aristoteles en Plato beschouwden het gevoel van ontzag en verwondering over iets dat men waarneemt of bedenkt als het beginpunt van de filosofie. Bij dat gevoel neem je dingen niet meer zomaar aan en wordt je nieuwsgierigheid gewekt. Veel cannabisgebruikers ervaren een gevoel van ontzag bij het zien van een landschap en als ze naar muziek luisteren, of ervaren een kus alsof het hun allereerste was.
In zijn boek Miserable Miracle schrijft Michaux ook:
“(…) alles wat hasj me laat zien interesseert me. Ik laat me erdoor leiden. Ik wil weten waar het eindigt, Waar het me naartoe voert.”
Als hij naar een foto kijkt, schrijft hij: “Ik verslond dit kleurrijke landschap met een nieuwe geestdrift. Wat ziet het er geweldig uit! Een nieuw gevoel van jeugdigheid kwam over me, een uiterst subtiele, de jeugdigheid van het oog.”
Michaux constateert ook dat de high zijn aandacht focust (ik noem dit vaak het ‘hyperfocus’-effect van een high):
“Met hasj in me ben ik een valk. Wanneer ik rondkijk, doe ik dat slechts eenmaal, om een overzicht te krijgen dat niet zal worden herhaald. Ik houd niet van verstrooiing. Ik zoek een object om het te volgen. (…) Niets kan me ervan afleiden.”
Michaux merkt op dat hij een foto met ‘schitterende optische beweegbaarheid’ kan waarnemen. Hij beschrijft zijn ‘stereovisie’ van een foto, waardoor hij een foto beter kan doorgronden. Hetzelfde zegt hij over zijn ‘stereo-auditie’ van geluiden.
Veel cannabisgebruikers melden een versterkte stereovisie, bijvoorbeeld een anonieme planetaire geoloog uit een verzameling anekdotes van marihuanagebruikers samengesteld door Lester Grinspoon. De wetenschapper zegt dat planetaire geologen werken met twee foto’s, door satellieten gemaakt van een planetair landschap, elk uit een iets andere hoek. Meestal heb je een apparaat zoals een stereokijker nodig om diepte in de beide foto’s te kunnen zien:
“Maar toen we op een avond puur voor ons plezier extra krachtige marihuana hadden gerookt en ik voor de lol een paar stereofoto’s bekeek die nog in de kamer lagen, zag ik de twee foto’s plotseling als één driedimensionaal beeld. Het voelde als een godsgeschenk.”[2]
Gerelateerd artikel
Veranderde lichaamsperceptie en het vliegende tapijt
Michaux spreekt ook van een drastische verandering in zijn perceptie van zijn eigen lichaam. Gebruikers zeggen vaak dat hun lichamelijke waarnemingen tijdens een high intenser zijn. Bij zeer hoge doses zeggen gebruikers dat ze vervorming van hun lichaam waarnemen (bijvoorbeeld het gevoel dat een van hun benen 3 meter lang is) of hun lichaam ‘volledig kwijtraken’. Dit wordt ook beschreven door Michaux:
“Toen wist ik nog niet dat het gevoel dat je zweeft, gewichtsloos te zijn, een van de kenmerken van hasj is. Het vliegende tapijt is niet zomaar een verhaal, maar een realiteit uit de oude Perzische en Arabische wereld, waar mensen eeuwenlang onder invloed van Indische hennep door de lucht zweefden.”
Versterking van het episodisch geheugen, verbeelding en beeldtransformatie
Naast veranderingen in de perceptie tijdens een high beschrijft Michaux ook versterkingen van de cognitieve vaardigheden, zoals herinneringen beter kunnen terughalen:
“Toen ik weer thuis was, dacht ik aan een scène uit een film die ik een paar dagen eerder had gezien, toen plotseling de geluiden en stemmen uit de scène in hun volle hevigheid ‘losbarstten’. Een herinnering die tot leven kwam, maar sterker dan de oorspronkelijke ervaring.”
Michaux’ ervaring was een versterkt beeld dat vermoedelijk werd veroorzaakt door de inname van een hoge dosis hasj, waarbij visuele ‘trips’ kunnen optreden:
“De beelden waren helder en bleven stil op hun plaats. Ik had (net) genoeg tijd om ze duidelijk te zien. Het was net een reeks zeer korte en zeer goed uitgedachte scènes in kleur (…).”
Het is interessant dat Michaux ook vertelt hoe deze beelden associatieve transformaties kunnen ondergaan; een proces dat kan worden beschouwd als een rijke bron van inspiratie voor een kunstenaar:
“Een rol touw waar ik naar keek, eindigde plotseling in de rode snuit van een katachtige (een soort ocelot, die me aankeek, (…) met een nek van touw, hoewel de snuit er erg levensecht en vervaarlijk uitzag). (…) Een andere keer veranderde een ingewikkelde assemblage van stukken metaal die ik bekeek plotseling in een machinegeweer dat op mij was gericht.”
Gerelateerd artikel
Versterkt empathisch vermogen
Er zijn ontelbare verslagen van geïnspireerde marihuanagebruikers die zeggen dat ze onder invloed van een high meer begrip hadden voor de ander en zich beter konden inleven in de situatie van de ander en diens gevoelens. Al een paar jaar horen we over volwassenen en kinderen met uiteenlopende vormen van autisme (ASD) die veel baat hebben bij het gebruik van cannabis. Onder invloed van een high kunnen zij de emoties en behoeften van de mensen om hen heen beter begrijpen.
Wanneer hij tijdens een high een tekst leest, zegt Michaux dat hasj hem helpt de persoonlijkheid van de auteur te begrijpen en te ‘voelen’:
“Je hoort de auteur zelf spreken (….) Woorden spelen geen rol meer. De man achter de woorden treedt op de voorgrond. (…) De tekst wordt, vanaf het punt waar ik begin te lezen, een stem, (…) en de man spreekt met deze stem. De schrijver is aanwezig. Hasj opent de innerlijke ruimte van zinnen (…). De auteur die op die manier wordt ontmaskerd, krijgt zijn eerdere verborgenheid niet meer terug.”[3]
In een andere passage geeft Michaux aan dat zijn perceptie van anderen tijdens een high – in de woorden van andere cannabisgebruikers – ‘telepathisch’ was:
“met een blik die denkt en die door het hoofd van de ander gaat”.
Een andere keer loopt Michaux over straat als zijn aandacht wordt getrokken door de stem van een meisje dat voorbij loopt. Hij heeft weer het gevoel dat hij de gedachten van het meisje kan ‘lezen’:
“Ik bleef me er liefdevol op concentreren – een maar net volwassen, zeer verlegen stem, die je al het andere doet vergeten, een stem die vraagt om bescherming, huiverig om te spreken, die zich voorzichtig voortbeweegt, als een voet aan de rand van een afgrond of vingers uitgestrekt naar het vuur. (…) eigenlijk had ik (…) kennis moeten maken met het meisje, dat zo elegant was in haar angstvalligheid, zo aandoenlijk en voornaam in haar kleine dapperheid, die voor haar enorm moet zijn geweest, zo subtiel avontuurlijk in haar besluit om haar gereserveerdheid te laten varen, terwijl ze haar eerste voorzichtige stap zet.”
Is het aannemelijk dat Michaux dit alles kan aflezen uit het geluid van de stem van een meisje dat hij naar eigen zeggen niet eens heeft gezien? In mijn boek High. Insights on Marijuana heb ik gezegd dat een cannabishigh inderdaad kan leiden tot allerlei versterkte waarnemingen, zoals hypergefocuste aandacht, versterkte episodische herinneringen en patroonherkenning. Dit verklaart hoe Michaux zoveel kon ‘aflezen’ uit de stem van het meisje. Hij is sterk gefocust op de stem en herkent geluidspatronen die hij zich van andere stemmen herinnert; geluidspatronen die lijken op die van andere mensen die hij kent en die onzekerheid, moed en verlegenheid hebben uitgedrukt.
Contemporaine ‘simulatie’-theorieën over empathie benadrukken het belang van ons voorstellingsvermogen om ons te verplaatsen in de positie van anderen, om de ander in diens situatie te simuleren, zodat we de ander beter begrijpen. Deze vaardigheid lijkt tijdens een high vaak aanzienlijk sterker te zijn. Michaux geeft een duidelijke beschrijving van dit proces. Als hij tijdens een high een foto bekijkt, merkt hij op:
“Ik bekeek (…) foto’s van die verbazingwekkende duikers op de Nieuwe Hebriden die aan lange lianen van een toren van zo’n 15 meter hoog duiken en bij hun landing worden afgeremd… Ik was me bewust van de afstanden, ik schatte afstand alsof ik zelf die man was die boven op de toren stond, (…) ik had zelfs het gevoel van duizeligheid, en ook nadat ik de pagina had omgeslagen, had ik nog het gevoel dat ik nog steeds op die duizelingwekkend hoge toren stond.“
Gerelateerd artikel
Dichters, psychonauten en het belang van anekdotisch bewijs
De meeste wetenschappelijke studies uit het verleden naar de acute effecten van cannabis op het bewustzijn schoten in hun opzet tekort. Doorgaans hadden de deelnemers aan deze experimenten geen eerdere ervaring met het middel. De deelnemers waren vooringenomen en angstig, omdat ze niet wisten wat ze moesten verwachten.
Veel van hun angstige en negatieve reacties werden veroorzaakt door de steriele klinische omgeving waarin de observerende wetenschappers de toegediende dosis bepaalden. Ook hadden de deelnemers geen speciale introspectieve vaardigheden om hun eigen mentale toestand te observeren en erover te rapporteren.
Meer dan vijfenveertig jaar geleden kwamen de psychiater Lester Grinspoon en de psycholoog Charles Tart (beiden werkzaam aan de Harvard-universiteit) tot de conclusie dat de effecten van marihuana op het brein en het lichaam beter konden worden bestudeerd door anekdotische verslagen van frequente marihuanagebruikers te verzamelen en te bestuderen. In zijn baanbrekende boek Marijuana Reconsidered (1971) zette Lester Grinspoon de stap om tal van verslagen van schrijvers en kunstenaars, zoals Fitz Hugh Ludlow, Baudelaire en Michaux, te gebruiken.
Lester Grinspoon herinnerde ons eraan dat we deze verslagen zorgvuldig moeten bestuderen, omdat dichters als Baudelaire vaak meerdere substanties tegelijk gebruikten.
Michaux lijkt echter duidelijk onderscheid te hebben gemaakt tussen zijn ervaringen met mescaline en hasj. Net zoals andere schrijvers en psychonauten heeft hij ons prachtige, gedetailleerde beschrijvingen nagelaten van de perceptuele en versterkte waarnemingen die tijdens een cannabishigh kunnen optreden. Veel van deze observaties worden onderbouwd door talloze gedetailleerde anekdotische verslagen van andere gebruikers, waaronder veel medische patiënten, zoals de mensen met een syndroom uit het autistisch spectrum die baat hebben bij het gebruik van cannabis.
Het wordt tijd dat wetenschappers uit verschillende disciplines die verslagen opnieuw gaan onderzoeken om beter inzicht te krijgen in de manier waarop het gebruik van cannabis onze geest en ons lichaam kan beïnvloeden en versterken, en in het verlengde daarvan, welke rol het endocannabinoïdesysteem bij deze processen speelt.
[1] Quoted from Douglas McGill, „Henri Michaux, Poet and Artist”
[2] Anonymous, „Cannabis and Planetary Surfaces“, in: Lester Grinspoon (ed.) (2016), marijuana-uses.com
[3] Henri Michaux (1961), Light Through Darkness, Orion Press, New York pp.124-127.
