Cannabisgebruik tijdens de zwangerschap, bevalling en daarna

De vraag of het veilig is cannabis te blijven gebruiken tijdens de zwangerschap heeft de afgelopen jaren veel stof doen opwaaien. Deze heilzame plant wordt op medisch en sociaal gebied steeds meer geaccepteerd en de consumptie ervan blijft stijgen.

De huidige opvatting is dat intensief cannabisgebruik tijdens de zwangerschap kan leiden tot een afname van het geboortegewicht en wellicht de kans op aandoeningen als zwangerschapsvergiftiging verhoogt. Maar de mate waarin dit gebeurt hangt af van de consumptiewijze en verschillende andere factoren.

Al wordt door wetenschappelijk onderzoek gewaarschuwd voor de gevaren van cannabis tijdens de zwangerschap, toch is er ook veelvuldig bewijs dat het tegendeel aantoont. Hoewel cannabis normaal gesproken niet tijdens de bevalling wordt gebruikt, wordt er wel gezegd dat het de ervaring verbetert. Het verlicht de pijn en biedt een nieuwe kijk op de situatie.

Nieuw onderzoek wijst op een verband tussen cannabis en problemen bij de vroege ontwikkeling

De toediening van kleine hoeveelheden cannabis op bepaalde momenten tijdens de zwangerschap zou veilig kunnen zijn. Het zou de kans op ontwikkelingsproblemen kunnen verminderen door voor een andere gebruikswijze dan roken te kiezen. Maar een onderzoek uit 2012 stelde vast dat in de eerste fasen van de zwangerschap de kleinste afwijking in endocannabinoïdewaarden al invloed heeft op de ontwikkeling van het embryo. Onderzoekers zagen dat door het stilleggen of versterken van de prikkeling van endocannabinoïden via CB₁ bij zwangere muizen, de snelheid verandert waarmee nieuwe placentacellen (met name trofoblasten) aangemaakt worden en zich naar de baarmoederwand verplaatsen.

Hoewel de resultaten niet zijn herhaald bij mensen, concludeerden de onderzoekers op basis van de overeenkomsten in het endocannabinoïdesysteem bij muizen en mensen dat “blootstelling aan cannabisproducten de ontwikkeling van het jonge embryo nadelig kan beïnvloeden, wat voortduurt tijdens de resterende duur van de zwangerschap”.

Onder normale omstandigheden vormen trofoblasten samen met het endometrium de placenta, zodat het embryo de voedingsstoffen krijgt die het nodig heeft om te overleven. Een vermindering in de verplaatsingssnelheid van de trofoblasten kan afwijkingen bij de innesteling van de foetus veroorzaken. Dit kan de kans op een miskraam vergroten en latere problemen bij de ontwikkeling geven.

Een vroege stoornis in de trofoblasten wordt ook in verband gebracht met latere miskramen (enkele soorten), waarbij de activiteit in de placenta en de groei van de foetus vermindert tot uiteindelijk de dood van de foetus volgt. Nader onderzoek is echter nodig voordat het mogelijk is om definitieve conclusies te trekken over de relatie tussen endocannabinoïdewaarden en een stoornis in de trofoblasten.

Cannabisgebruik tijdens de vroege zwangerschap en hersenstoornissen op latere leeftijd

De onderzoekers stelden ook dat cannabisgebruik tijdens de vroege zwangerschap de vroege hersenontwikkeling kan beïnvloeden. Dit komt door de nauwe samenhang tussen het endocannabinoïdesysteem en de activiteit van de zenuwcellen in het centrale zenuwstelsel. Vooral THC wordt geacht invloed te hebben op de ontwikkeling van cognitieve vaardigheden. Het kan namelijk de placenta- en bloed-hersenbarrière passeren en kan daarmee de groeiende foetus direct beïnvloeden.

De Christchurch School of Medicine (Nieuw-Zeeland) concludeerde echter in een onderzoek dat er een verband was tussen cannabisgebruik tijdens de zwangerschap en een merkbaar lager geboortegewicht. Maar deze vermindering was gemiddeld slechts 90 gram en daarmee statistisch gezien onbeduidend. Er werd ook geen verband gezien met miskramen of een opname van de baby voor speciale postnatale zorg.

In een onderzoek uit 1986 werd bekeken of er verschillen tussen rassen bestonden. Dit gaf interessante uitkomsten. Blanke vrouwen die aangaven dat ze regelmatig cannabis gebruikten tijdens de zwangerschap liepen een beduidend hoger risico op een lager geboortegewicht of een kindje dat klein was voor zijn leeftijd. Bovendien liepen ze een hoger risico op vroeggeboortes. Daarentegen liepen niet-blanke vrouwen geen groter risico dan normaal was voor hun etnische afkomst.

Ten slotte concludeerde een onderzoek uit 2018 dat het gebruik van cannabis tijdens de zwangerschap niet geassocieerd werd met psychotische symptomen.

De invloed van cultuur, etnische en sociaaleconomische achtergrond

Een vaak geciteerd onderzoek ‘De invloed van marihuanagebruik tijdens de zwangerschap op gehuil bij pasgeborenen’ (Effects of Marijuana Use during Pregnancy on Newborn Cry, Dreher e.a., 1989) toonde aan dat baby’s in Jamaica met moeders die cannabis rookten korter en heser huilden en een hogere en afwisselendere basisfrequentie hadden.

Men denkt dat deze geluidskenmerken algemeen voorkomen bij baby’s die bloot waren gesteld aan perinatale risico’s. Deze baby’s vertonen later vaak ontwikkelingsstoornissen. Opmerkelijk genoeg was dit effect alleen te zien bij moeders die cannabis rookten. Het gehuil van kinderen met moeders die cannabisthee dronken, viel binnen het normale akoestische spectrum.

Dreher documenteerde de neurologische effecten van blootstelling aan marihuana op pasgeborenen (24 blootgestelde en 20 niet-blootgestelde pasgeborenen). Blootgestelde en niet-blootgestelde pasgeborenen werden vergeleken op de leeftijd van drie dagen en een maand oud. Moeders van de helft van deze kinderen hadden tijdens de zwangerschap in verschillende mate cannabis gebruikt. Er werd geen noemenswaardig verschil in geboortegewicht tussen de twee groepen aangetoond.

Tests met de baby’s volgens de Neonatale Gedragsbeoordelingsschaal van het Brazelton Institute (Neonatal Behavioral Assessment Scale – NBAS) vertoonden aanvankelijk geen verschillen. Na dertig dagen scoorden de baby’s van zowel cannabisrokers als cannabistheedrinkers echter significant hoger op testen van de reflexen en de stabiliteit van het autonome zenuwstelsel (het vermogen om het autonome zenuwstelsel te reguleren). Kinderen van gebruikende moeders waren minder prikkelbaar en waren makkelijker in de omgang. De moeders gaven aan dat ze zich minder vermoeid en misselijk voelden tijdens de zwangerschap.

Sociale acceptatie van cannabis kan de kans op ontwikkelingsproblemen verlagen

Maar in deze steekproef hadden de moeders die cannabis gebruikten vaak een grotere economische onafhankelijkheid. Ze profiteren vaker van uitgebreide, hechte sociale netwerken. Dit is een normaal cultuurverschijnsel in Jamaica, waar men sociaal roken ziet als een manier om relaties te versterken.

Bovendien is het bij de verschillende spirituele groepen in het land vrij gewoon om in communes te wonen. Sterker nog, hoe meer cannabis een vrouw gebruikt, hoe groter de mate van onafhankelijkheid en sociale integratie. Deze veelzijdige omgeving kan deels de verbeterde ontwikkeling bij de kinderen van gebruikers verklaren.

Daarentegen hebben gebruikers in de VS doorgaans een lager opleidingsniveau en inkomen, zijn ze afhankelijker van uitkeringen en zijn ze over het algemeen minder tevreden over hun leven.

De zwaarste gebruikers in het Jamaicaanse onderzoek gebruikten elke dag cannabis. In het onderzoek in Boston werden juist geen dagelijkse gebruikers bestudeerd, maar personen die minimaal zeven keer per week gebruikten en in de afgelopen drie maanden niet meer dan een aanval per week hadden. Om het exacte verband tussen zwangerschapsproblemen, etnische achtergrond en culturele opvattingen over cannabis vast te stellen, is nader grensoverschrijdend onderzoek nodig. Hierbij moet wel aandacht besteed worden aan de regelmaat en mate van het gebruik.

Cannabis tijdens de bevalling

In het verleden werden cannabis en hennep toegepast om de bevalling op natuurlijke wijze op te wekken, of het bloeden te stoppen, de pijn te verlichten of het lactatieproces op gang te brengen.

Cannabis tijdens de bevalling kan bij sommige vrouwen angst en zelfs paranoia veroorzaken. Anderen spreken juist van een ontspannen gevoel en een gevoel voor humor, nieuwsgierigheid en openheid.

In een interview benadrukt Ina May Gaskin, een Amerikaanse vroedvrouw die is beschreven als “the mother of authentic midwifery“, dat een gevoel voor humor en lachen juist erg goed zijn tijdens de bevalling. Er wordt gezegd dat cannabis een sterke invloed heeft op de weeën en dat het een hormonale invloed heeft. Het zou ook een nieuwe kijk op de geboorte en bevalling geven.

Tijdens de bevalling gaat het meeste op gevoel, ver onder het niveau van bewustzijn. Cannabis kan een vrouw helpen om vertrouwen te krijgen in het bevallingsproces, en er niet te veel over na te denken. Mevr. Gaskin refereert ook aan het feit dat een bevalling zo vrij mogelijk moet zijn en dat vrouwen aangemoedigd moeten worden om hun eigen gevoel te volgen.

Historische aanwijzingen voor het toepassen van cannabis binnen de verloskunde

Historische naslagwerken over de therapeutische toepassing van cannabis bij verschillende vrouwelijke aandoeningen gaan terug naar de zevende eeuw v.C. In zijn boek ‘Cannabis Treatments in Obstetrics and Gynaecology: A Historical Review‘ schrijft dr. Ethan Russo dat delen van de cannabisplant, waaronder de bloemen en zaden, in de oudheid werden gebruikt om weeën op te wekken, miskramen/doodgeboortes te voorkomen en het postnatale bloeden te stelpen.

Vikingen en Duitsers in de middeleeuwen gebruikten cannabis traditioneel als een middel tegen pijn tijdens de bevalling.

Rond de helft van de negentiende eeuw waren cannabistincturen een populair product in westerse culturen. Er kwam een hausse aan voorschriften met cannabis. Een paar druppels opgelost in warm water was bijvoorbeeld een effectief recept tegen pijn tijdens de bevalling, maar ook tegen hysterie en menstruatiekrampen. Bijna elke apotheker produceerde destijds zijn eigen tinctuur.

Onderzoeken naar de toepassing van cannabis binnen de verloskunde

Met haar collega’s onderzocht dr. Melanie Dreher cannabisgebruik onder zwangere vrouwen in Jamaica. Gedurende een aantal jaar zag ze dat de plant traditioneel gebruikt werd tegen misselijkheid en als eetlustopwekker. In Jamaica wordt het gebruik van cannabis weliswaar niet officieel aangemoedigd, eigenlijk is juist het tegenovergestelde het geval. Toch zien Jamaicaanse vrouwen de traditionele medicinale cannabis wel als hulp- en geneesmiddel voor zichzelf en hun ongeboren kind.

Tijdens haar onderzoek naar cannabisgebruik tijdens de zwangerschap concludeerde dr. Dreher dat er tot nu toe geen definitieve wetenschappelijk bewijs bestaat dat cannabisgebruik schadelijk is voor de menselijke foetus.

In hun boek ‘Marijuana Myths, Marijuana Facts: A Review of the Scientific Evidence‘ schrijven John P. Morgan en Lynn Zimmer dat ”marihuana geen overtuigende invloed heeft op het geboortegewicht of de zwangerschapsduur (…) of het aantreffen van fysieke afwijkingen” onder zuigelingen. Deze conclusie lijkt te worden bevestigd door onderzoeken in Groot-Brittannië, Nederland en Australië.

Hyperemesis gravidarum (ernstige ochtendmisselijkheid en braken tijdens de zwangerschap)

Hyperemesis gravidarum is een extreme vorm van aanhoudende misselijkheid en braken, zowel overdag als ’s nachts en ook met een lege maag. Bovendien is er sprake van gewichtsafname. Hyperemesis gravidarum is een ernstige aandoening tijdens de zwangerschap. Als deze niet behandeld wordt, kan dit fataal aflopen voor moeder en kind. Ongeveer 0,3 tot 3% van zwangere vrouwen hebben serieuze symptomen van hyperemesis gravidarum.

Verslagen van casestudy’s naar aankomende moeders beschrijven dat cannabis het meest effectieve (en ook het enige) middel is dat helpt tegen deze klachten. Het gaat misselijkheid en braken tegen, het stimuleert de eetlust en het is goed voor de spijsvertering. In sommige staten in de VS is medicinale cannabis een toegestaan middel tegen hyperemesis gravidarum. In Europa en de rest van de wereld is dit nog niet het geval.

Dr. Wei-Ni Lin Curry, een vrouw met deze aandoening, beschrijft haar eigen situatie als volgt:

”Binnen twee weken nadat ik zwanger raakte van mijn dochter werd ik ontzettend misselijk en moest ik de hele dag en nacht door overgeven… Ik spuugde alle kleuren gal op, en al gauw kwam er bloed mee. … Ik voelde me zo hulploos en radeloos, dat ik twee keer naar de abortuskliniek ging, maar beide keren ging ik weer weg zonder de procedure door te zetten. (…) Uiteindelijk probeerde ik medicinale cannabis. (…) Slechts een of twee hijsjes in de avond, en indien nodig in de ochtend, zorgde ervoor dat ik me de hele dag goed voelde. Ik ging van niet eten, niet drinken, niet functioneren en continu overgeven en bloeden uit twee gaten naar complete genezing. … Cannabis redde niet alleen mijn [leven] gedurende mijn hyperemesis, het redde ook het leven van het kindje in mijn buik.”

Cannabis in vergelijking met andere kruidenmiddelen tegen ochtendmisselijkheid

Het kan verstandig zijn om cannabisgebruik te vermijden tijdens een poging om zwanger te worden. Net als bij alcohol kunnen zelfs kleine hoeveelheden in de eerste paar dagen de beginnende groei van de foetus verstoren. Maar bij langdurige misselijkheid kiezen veel vrouwen voor cannabisthee als een relatief veilig anti-emeticum zonder bijwerkingen.

In de VS zijn er geen goedgekeurde medicijnen tegen misselijkheid voor zwangere vrouwen. Dit komt deels door de paniek veroorzaakt door Thalidomide in de jaren zestig. Elders zijn er relatief weinig van zulke medicijnen verkrijgbaar. Veel voorstanders beschouwen herbale cannabis die als thee wordt gedronken als een normaal middel in de groep van natuurgeneeskundige medicijnen die eeuwenlang overal ter wereld worden gebruikt.

Er is onderzoek gedaan naar de veiligheid en werkzaamheid van gewone kruidenmiddelen tegen overgeven tijdens de zwangerschap. Hoewel onderzoek naar gember bevestigt dat het anti-emetische effect groter is dan bij een placebo, zijn er ook aanwijzingen dat gember bij ratten een sterke stijging van miskramen in de vroege zwangerschap veroorzaakt.

Munt is ook een veelgebruikt middel tegen misselijkheid, maar kan ook bloedingen opwekken.  Ginseng kan een menstruatie-opwekkende en vruchtafdrijvende werking hebben, al wordt dit betwist. En al komen deze gevallen zo zelden voor dat ze worden beschouwd als verwaarloosbaar, is het toch verstandig om voorzichtig te zijn met het gebruik van deze kruidenmiddelen als zelfmedicatie.

Deze middelen worden al duizenden jaren door talloze vrouwen gebruikt, met weinig nadelige gevolgen voor de algemene gezondheid. Zoals met alle medicijnen is het van essentieel belang om advies te vragen aan een betrouwbare zorgverlener voordat met een behandeling begonnen wordt. Maar waarschijnlijk is cannabis zelfs veiliger dan verschillende kruidenmiddelen. En ook veiliger dan veel van de medicijnen tegen misselijkheid die momenteel overal ter wereld gebruikt worden.

Naarmate er meer onderzoek wordt gedaan naar de exacte wisselwerking tussen individuele cannabinoïden en hoe deze de ontwikkeling van de foetus beïnvloeden, zal duidelijk worden wat ‘veilige’ en ‘onveilige’ consumptie is. Deze classificatie zal afhangen van verschillende omstandigheden, waaronder het soort cannabis dat wordt gebruikt en de verhouding van cannabinoïden erin, de wijze van consumptie en zelfs de sociaaleconomische en etnische achtergrond van de moeder.