Malaria is een parasitaire infectieziekte die door muggen wordt overgedragen. Meer dan 200 miljoen mensen lijden eraan. Sommige vormen van de ziekte zijn dodelijker dan andere. Cannabinoïden hebben wellicht het vermogen om de gruwelijke gevolgen van sommige malariavormen (met name celebrale malaria) te voorkomen en zelfs de levensverwachting verbeteren.
Er zijn vijf Plasmodium-soorten die mensen ziek kunnen maken:
- P. falciparum & P. vivax: deze twee zijn hoofdzakelijk verantwoordelijk voor menselijke overlijdensgevallen als gevolg van malaria.
- P. ovale & P. malariae: deze twee veroorzaken een mildere, doorgaans niet dodelijke vorm van malaria.
- P. knowlesi: veroorzaakt malaria bij makaken en kan worden overgedragen op mensen, met ernstige gevolgen die meestal niet dodelijk zijn.
Malaria wordt overgedragen door ongeveer honderd verschillende muggensoorten, al zijn er slechts dertig tot veertig waarvan bekend is dat ze de grootste boosdoeners zijn. Alle muggensoorten die malaria overdragen horen bij het genus Anopheles en zijn vrouwelijk. Vooral A. gambiae staat bekend als overbrenger van malaria.
De malaria-levenscyclus
De levenscyclus van de hierboven genoemde Plasmodium-soort hangt af van de aanwezigheid van zowel een menselijke (of zoogdier-) als een muggengastheer. De cyclus bestaat uit drie fasen:
- Muggenfase (sporogene cyclus)
- Fase in menselijke lever (exo-erytrocytencyclus)
- Fase in menselijke bloedbaan (erytrocytencyclus)
Wanneer een mug een geïnfecteerd mens steekt, neemt hij haploïde Plasmodium-gametocyten (onrijpe mannelijke en vrouwelijke voortplantingscellen) op. Deze ontwikkelen zich tot volwassen mannelijke en vrouwelijke gameten die vervolgens samensmelten tot diploïde zygoten.
De zygoten ontwikkelen zich vervolgens tot actief bewegende oökineten, die zich in de celwanden van de ingewanden van de mug boren. Hier ontwikkelen de oökineten zich verder tot oöcysten: cellulaire structuren met dikke wanden die kleine haploïde cellen fabriceren die sporozoïten worden genoemd.
Na 8 tot 15 dagen barsten de oöcysten open en geven een golf sporozoïten vrij die zich naar de speekselklieren van de mug begeven. De volgende keer dat de mug een mens steekt, geeft hij de sporozoïten af in de bloedsomloop van de menselijke gastheer. Wanneer dit gebeurt, infiltreren de sporozoïten de levercellen en beginnen ze te groeien en te delen. Hierbij vormen ze nieuwe haploïde cellen die merozoïten worden genoemd.
Wat doet malaria met mensen?
De merozoïten gaan door met ongeslachtelijke reproductie. Hierbij produceren ze tienduizenden nakomelingen, waardoor de levercellen uiteindelijk openbarsten. De merozoïten verlaten dan de lever, komen weer in de bloedsomloop terecht, infiltreren de rode bloedlichaampjes en gaan door met reproduceren en verdelen.
Sommige merozoïten planten zich niet aseksueel voort, maar vormen mannelijke en vrouwelijke gametocyten. De geïnfecteerde mens geeft zo de gametocyten door aan de volgende mug die zijn bloed opzuigt, waarmee de cyclus wordt voltooid.
Malaria wordt symptomatisch wanneer de merozoïten zichzelf voldoende hebben gereproduceerd om meerdere cellen in de bloedsomloop aan te tasten. Dit gebeurt meestal binnen twee weken na de infectie, hoewel sommige Plasmodium-soorten meerdere maanden of jaren slapend kunnen zijn.
Wanneer de merozoïten zichzelf vermenigvuldigen in de rode bloedlichaampjes, barsten deze van tijd tot tijd open. Hierbij ontsnappen de merozoïten weer terug naar de bloedsomloop en infecteren nieuwe rode bloedlichaampjes. Deze cyclus van openbarsten en infiltreren treedt periodiek op en komt overeen met het cyclische patroon van koorts in geïnfecteerde patiënten.
Bij P. falciparum-infecties kunnen geïnfecteerde rode bloedlichaampjes de bloed-hersenbarrière doorbreken voordat ze openbarsten, wat kan leiden tot cerebrale malaria.
Gerelateerd artikel
Symptomen van malaria
Malariasymptomen ontstaan meestal binnen 15 dagen na de beet door de besmette mug. De vijf malariasoorten veroorzaken vergelijkbare aanvankelijke symptomen, met hoofdpijn, koorts, gewrichtspijn, braken en rillen als meestvoorkomende symptomen. Stuiptrekkingen, geelzucht, bloedarmoede en schade aan het netvlies zijn eveneens veelvoorkomende vroege symptomen.
Malaria kent vaak een cyclisch terugkerende koorts (of paroxisme) die overeenkomt met de cyclus van openbarsten en infiltreren van de rode bloedlichaampjes. Afhankelijk van de soort Plasmodium die de gastheer heeft geïnfecteerd, verschilt de duur van de koortscyclus.
Bij P. vivax en P. ovale keert de koorts meestal elke twee dagen terug, terwijl bij P. malariae de cyclus drie dagen duurt. Bij P. knowlesi komt de koorts elke 24 uur terug terwijl P. falciparum elke 36 tot 48 uur een terugkerende koorts veroorzaakt, dan wel een mildere maar continue koorts.
Prognose van malaria-infecties
Als de behandeling in een vroeg stadium start, overleven de meeste malariapatiënten de ziekte en worden ze weer helemaal de oude. Men schat dat in 2017 zo’n 435.000 mensen stierven ten gevolge van zo’n 219 miljoen gevallen van malaria. Het sterftecijfer lijkt sinds 2012 iets te zijn gedaald, toen er nog 627.000 van de 207 miljoen patiënten overleden.
Maar malariagevallen worden vaak slecht gedocumenteerd en sommigen beweren dat het veel vaker voorkomt, tot wel 500 miljoen gevallen per jaar.
Als de behandeling niet meteen na het begin van de symptomen plaatsvindt, kan ziekte zeer snel verergeren en binnen enkele dagen tot de dood leiden. De dood treedt meestal op als gevolg van complicaties, zoals acute ademnood, die het gevolg kan zijn van acute bloedarmoede, pulmonaal oedeem (ophoping van vloeistof in de longen) of longontsteking.
Complicaties en sterftecijfer
Zwartwaterkoorts is een andere complicatie van malaria. Deze treedt op door het openbarsten van rode bloedlichaampjes in de bloedsomloop, waardoor hemoglobine rechtstreeks in het bloed en de urine terechtkomt. Dit kan leiden tot nierfalen, dat meestal dodelijk is wanneer het niet wordt behandeld. Deze complicatie manifesteert zich door de aanwezigheid van donkerrode of zwarte urine.
Cerebrale malaria kent een hoger sterftecijfer dan gewone malaria. Deze ziekte is verantwoordelijk voor de meeste sterftegevallen als gevolg van malaria wereldwijd. Niet alle gevallen van P. falciparum resulteren in het doorbreken van de bloed-hersenbarrière waardoor cerebrale malaria wordt veroorzaakt. Dit komt met name voor bij kinderen jonger dan vijf.
Hoewel het relatief weinig voorkomt, is het één van de ernstigere complicaties van P. falciparum. Sinds 2010 zijn er jaarlijks alleen al rond 575.000 gevallen van cerebrale malaria onder kinderen geregistreerd. Cerebrale malaria leidt vaak tot coma, permanente neurologische problemen en soms de dood.
Gerelateerd artikel
De geschiedenis van de behandeling van malaria met cannabis
Cannabis kent een lange geschiedenis als toepassing bij ziektes met koortssymptomen, zoals cholera, hondsdolheid en tetanus. Er zijn gedocumenteerde gevallen van gebruik door oude culturen, zoals in China en India. Antropologen hebben ook traditioneel gebruik gedocumenteerd dat tot op de dag van vandaag heeft standgehouden in sommige Afrikaanse en Zuidoost-Aziatische populaties.
De vroege Chinese literatuur vermeldt cannabis als behandeling voor malaria. De Pen T’sao Ching vat de therapeutische eigenschappen samen door te zeggen dat cannabis ‘het bloed reinigt en de temperatuur verlaagt’. Dit is een verwijzing naar de toepassing van cannabis ter bestrijding van koorts.
In Cambodja werden malariapatiënten van oudsher behandeld met cannabis. Dit gebruik wordt tot op de dag van vandaag nog toegepast in sommige gebieden. De rook van een kilo mannelijke en vrouwelijke planten wordt tweemaal daags geïnhaleerd totdat de koorts weg is. Soms wordt een andere methode gebruikt, waarbij een preparatie van cannabis en water oraal wordt toegediend in doses van twee milliliter voor elke maaltijd. Maar deze methode lijkt minder effectief te zijn.
In Afrika schijnt cannabis te zijn gebruikt door Zimbabwaanse traditionele genezers als geneesmiddel tegen malaria en zwartwaterkoorts, een mogelijk dodelijke complicatie van de ziekte. Men denkt dat traditionele, op cannabis gebaseerde medicijnen nog steeds worden gebruikt in plattelandspopulaties in zowel Afrika als Zuidoost-Azië.
Gebruik in traditionele Indiase geneeskunde
In 1893 tot 1894 vermeldde het rapport van de Indian Hemp Drugs Commission het gebruik van cannabis als profylaxe tegen malaria. Het werd toegediend in de vorm van een ‘koele, verfrissende drank’. In die tijd werd cannabis algemeen gebruikt in zowel de Ayurvedische (hindoeïstische) als Tibbische (islamitische) tak van geneeskunde als hypnotisch, ontstekingsremmend en krampstillend middel. De diaforetische (zweetopwekkende) en diuretische eigenschappen van cannabis werden geacht effectief te zijn tegen koorts.
In 1957 publiceerden de Indiase artsen I.C. Chopra en R.N. Chopra een grondig rapport over het gebruik van cannabis in traditionele Indiase geneeskunde. Volgens het rapport werd cannabis algemeen gebruikt ‘als rookmiddel en als drank’ in malariagebieden, waar men dacht dat de stof effectief was als profylaxe.
De submontane en Terairegio’s (savanne- en graslandgebieden van noordelijk India en Nepal) van de staat Uttar Pradesh, waar wilde cannabis veel voorkomt, worden speciaal genoemd vanwege het overvloedige gebruik van bhang (een op cannabis gebaseerde drank) ter behandeling van malaria.
Bhang wordt geacht effectiever te zijn dan ganja (herbale cannabis) bij het verzachten van het ‘algehele gevoel van rusteloosheid’ dat wordt veroorzaakt door malariakoorts. Het schijnt dat cannabis voor medicinale doeleinden meestal oraal werd toegediend en slechts zelden door te roken. In sommige regio’s werd echter hasj (meestal nasha of charas genoemd) gerookt, zowel ter behandeling als ter voorkoming van hoofdpijn door malaria.
Gerelateerd artikel
De afname van traditionele cannabisgeneeswijzen voor malaria
Aan het einde van de 19e eeuw werden medicijnen op basis van cannabis en hasj veel gebruikt in de VS en Europa. Dergelijke behandelingen werden ingezet bij malaria, maar de toepassing hiervoor schijnt beperkt te zijn geweest vergeleken met het gebruik ervan in andere gebieden van de geneeskunde. Natuurlijk was het verbod op cannabis een dodelijke klap voor het gebruik ervan als medicijn, in ieder geval in de westerse wereld.
Tegen het Enkelvoudige Verdrag over Narcotische Middelen van de VN (1961) werd krachtig geprotesteerd door India en andere met India sympathiserende landen. India kreeg zelfs 25 jaar respijt om de specifieke wetgeving uit te voeren uit erkenning voor de culturele betekenis van cannabis in dat land. Desondanks meldde het rapport van Chopra & Chopra in 1957 dat het gebruik van cannabis in de Indiase volksgeneeskunde in de voorafgaande tientallen jaren in rap tempo was afgenomen.
Eén factor was de afname in kracht en consistentie van op cannabis gebaseerde medicijnen. Omdat de wereldwijde markt voor Indiase hennep afnam, nam ook de eigen teelt af. Bovendien nam het aantal krachtige en werkzame moderne geneesmiddelen op de markt scherp toe en begonnen deze de traditionele cannabisbehandelingen te verdringen.
Ten tijde van het rapport werd echter nog steeds gemeld dat traditionele genezers uitgebreid gebruik maakten van cannabis in de plattelandsgebieden van India en dat op cannabis gebaseerde preparaties populaire huismiddeltjes bleven voor veel kleine ongemakken. Reizende genezers, nog altijd gangbaar in heel India, hebben en gebruiken vaak bhang en geven die waarschijnlijk nog altijd aan dorpelingen op het platteland.
Modern onderzoek naar cannabis en malaria
Tegenwoordig wordt er maar weinig onderzoek gedaan naar cannabis als behandeling bij malaria, maar er bestaan wel een of twee onderzoeken. Een onderzoek uit 2007 vergeleek de effectiviteit van extracten van cannabis met aloë vera (een andere plant die vaak gebruikt wordt in volksgeneeskunde, ook wel A. barbadensis genoemd) bij het doden van larven van de vectormuggensoort Anopheles stephensi. Hoewel malaria zelf op deze manier niet behandeld wordt, kunnen dergelijke tactieken een belangrijke stap betekenen in het voorkomen van de overdracht van malaria.
Afzonderlijke exemplaren van de planten van beide soorten werden behandeld met drie verschillende oplosmiddelen: tetrachloormethaan, petroleumether en methanol. Daarbij werden drie extracten geproduceerd. Het onderzoek liet zien dat de extracten van zowel cannabis als aloë vera effectief waren bij het doden van de larven, waarbij de tetrachloormethaan-extracten opvallend effectiever waren. Maar alle extracten van de aloë vera bleken effectiever dan de extracten van cannabis.
Gerelateerd artikel
CBD kan schade door cerebrale malaria voorkomen
Cerebrale malaria is een ernstige en mogelijk zeer schadelijke complicatie van een infectie met P. falciparum die permanente neurologische en gedragsproblemen kan veroorzaken, zelfs nadat de infectie is weggenomen door malariamedicijnen. Van cannabidiol (CBD), de belangrijkste niet-psychoactieve cannabinoïde in C. sativa, zijn meerdere malen zenuwbeschermende effecten aangetoond. Ook is aangetoond dat de stof het tempo van neurodegeneratieve ziekten zoals multiple sclerose en alzheimer vertraagt.
In een onderzoek dat in 2015 werd gepubliceerd, werd onderzocht of CBD gedragsveranderingen kon voorkomen in muizen die waren geïnfecteerd met P. berghei-ANKA. Deze soort Plasmodium heeft geen invloed op mensen, maar veroorzaakt symptomen bij vele zoogdieren en wordt veel gebruikt als modelorganisme voor onderzoeksdoeleinden. Vanaf drie dagen na de infectie werden enkele muizen geïnjecteerd met doses van 30 mg/kg CBD.
Vijf dagen na de infectie werden de geïnfecteerde muizen behandeld met artesunaat. Dit is een erkende behandeling tegen malaria die werkt door verlaging van de parasitemie (de parasietenlast in het bloed). Na de behandeling met artesunaat en volledige reductie van de parasitemie, ondergingen de muizen geheugen- en cognitieve proeven.
Muizen die alleen P. berghei-ANKA hadden gekregen, vertoonden geheugenproblemen en verhoogde spanning, terwijl muizen die met CBD waren behandeld deze symptomen niet hadden.
Hoewel deze resultaten niet zijn herhaald bij mensen, geven ze toch aan dat CBD nuttig zou kunnen zijn als aanvullende therapie bij het verminderen of voorkomen van hersenschade als gevolg van cerebrale malaria.
Problemen bij de behandeling van malaria
De beschikbare behandelingsopties voor malaria zijn beperkt. Bovendien worden Plasmodium-parasieten, waaronder P. falciparum, steeds resistenter tegen de meest gebruikelijke klasse antimalariamiddelen (de artemisininegroep, waartoe artesunaat behoort).
Overdadig gebruik van synthetische chemicaliën zoals DDT heeft resistentie veroorzaakt in muggenpopulaties (Tonnendreher)
Er zijn weinig methoden om de parasieten rechtstreeks te doden en deze methoden worden steeds minder betrouwbaar. Hierdoor is de aandacht verschoven naar het gebruik van synthetische pesticiden om de populaties van de ziektevectoren te beheersen: Anopheles-muggen. Dit heeft geleid tot een overvloedig gebruik van synthetische pesticiden, waaronder een van de meest beruchte: dichloordifenyltrichloorethaan (DDT).
Vanwege dit overdadig gebruik worden vectormuggensoorten steeds resistenter tegen synthetische insecticiden zoals DDT. Populaties die eerder onder controle waren, nemen op verschillende locaties weer toe.
Desondanks worden deze gevaarlijke synthetische chemicaliën nog steeds gebruikt en veroorzaken ze ernstige en wijdverbreide schade aan het milieu, zoals de vernietiging van niet-doelsoorten, bioaccumulatie en verlies aan biodiversiteit.
Als gevolg van deze alarmerende ontwikkelingen bestaat er toenemende behoefte aan alternatieve behandelingsmethoden voor malaria die geen wijdverbreide milieuschade veroorzaken, en waartegen vectormuggen of Plasmodium-soorten geen resistentie hebben opgebouwd.
Gerelateerd artikel
Is cannabis nog steeds nuttig als behandeling bij malaria?
Vanwege verbeterde moderne methoden om malaria te behandelen en vanwege de huidige verboden status, is cannabis geen een algemeen gebruikte remedie meer tegen malaria. Maar gezien het feit dat malaria nog altijd een belangrijk gevaar vormt voor bijna de helft van de wereldbevolking, met name in de ontwikkelingslanden, is elk medicijn dat lokaal en goedkoop kan worden geproduceerd de moeite waard om te overwegen als onderdeel van de reeks beschikbare behandelingsmethoden.
Hoewel de behandelingsmethoden verbeterd zijn, komt de ziekte nog altijd zeer veel voor. Dit komt vooral door de armoede in de landen waar zij voorkomt en de logistieke problemen bij de distributie van de noodzakelijke medicijnen.
Bovendien komt cannabis oorspronkelijk voor in bijna elke uithoek van de wereld, vooral in en rond de tropen, waar malaria endemisch is. Als de stof werd gelegaliseerd en gereguleerd, zou hij nog altijd nuttig kunnen zijn als profylaxe en koortsremmer. Er zijn andere planten die misschien effectiever zijn dan cannabis bij de behandeling van specifieke malariasymptomen, zoals aloë vera, maar die kunnen over het algemeen niet zo breed worden toegepast in de geneeskunde als cannabis.
Met afstand de meest opwindende ontdekking is het potentieel van cannabidiol bij het beperken van de neurologische schade door cerebrale malaria. Deze mogelijk levensveranderende complicatie van infectie met P. falciparum treft jaarlijks meer dan een half miljoen kinderen. En zelfs als het niet dodelijk is, kan het wel negatieve consequenties hebben voor de rest van het leven van de patiënt. Goedkope behandelingen met CBD kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van dit fenomeen.
- Disclaimer:Dit artikel kan niet ter vervanging worden gebruikt voor professioneel medisch advies, een diagnose of behandeling. Neem altijd contact op met uw arts of andere bevoegde deskundigen. Stel het vragen van medisch advies niet uit en negeer medisch advies niet naar aanleiding van wat u heeft gelezen op deze website.
